بررسی وضعیت توسعه فراگیر در دوره برنامه‌های اول تا پنجم توسعه در ایران (13۹۵-13۶۸)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی؛

2 دکتری توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی‌ (نویسنده مسئول)؛

چکیده

مفهوم توسعه فراگیر با تمرکز بر رابطه برابری و توسعه، به ابعاد مختلف توسعه به‌ویژه اجتماعی و سیاسی آن و نحوه توزیع مواهب توسعه بین بخش‌های گوناگون جامعه، به‌خصوص گروه‌های به حاشیه رانده شده و اقلیت‌های اجتماعی اشاره دارد. در این مطالعه با تهیه شاخص ترکیبی توسعه فراگیر در قالب پنج بعد، 11 مؤلفه و 33 متغیر، فراگیری توسعه در دوره اجرای برنامه‌های توسعه اول تا پنجم بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد که به‌‌رغم بهبود توسعه فراگیر طی اجرای برنامه‌های توسعه، اولاً دستاوردهای کمّی رشد با دستاوردهای کیفی توسعه‌ای همبستگی ضعیفی داشته است، ثانیاً میان وجه سیاسی توسعه فراگیر (حکمرانی) و دستاوردهای توسعه همبستگی معنا‌داری وجود دارد، ثالثاً روند توسعه فراگیر در کشور برگشت‌پذیر محسوب می‌شود به این معنا که بهبود توسعه فراگیر طی دو برنامه چهارم و پنجم توسعه متوقف شده است. همچنین از میان 11 مؤلفه مورد بررسی، صرفاً در دو برنامه دوم و سوم توسعه بخش عمده مؤلفه‌‌ها در حال بهبود بوده‌اند. این نتیجه هنگامی که با ۶ ساله شدن دوره اجرای برنامه‌های توسعه پنج‌ساله اول، چهارم و پنجم جمع شود، بیانگر آن است که شاخص توسعه فراگیر، ملاک خوبی برای ارزیابی عملکرد توسعه‌ای این برنامه‌ها محسوب می‌شود. در‌مجموع، پیشنهاد می‌شود که توسعه فراگیر در کانون سیاستگذاری‌های برنامه هفتم توسعه مورد توجه برنامه‌ریزان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Study of Inclusive Development in the Period of the First to Fifth Development Programs in Iran (1989-2016)

نویسندگان [English]

  • Farshad Momeni 1
  • Hossein Rajabpour 2
1 Professor of the Faculty of Economics, Allameh Tabataba'i University;
2 Doctor of Economic Development and Planning, Faculty of Economics, Allameh Tabataba'i University; (corresponding author);
چکیده [English]

The concept of inclusive development focuses on the relationship between equality and development to refer to the inclusion of various dimensions of development, especially its social and political dimensions. Moreover, inclusive development highlights how well-being is distributed among different sections of society, especially marginalized groups and social minorities. In the present study, a multi-dimensional index of inclusive development in the form of 5 dimensions, 11 components, and 33 variables was used to examine the inclusiveness of development in the implementation period of the first to fifth development programs. The results showed that despite the improvement of inclusive development during the implementation of development programs, firstly, the quantitative achievements of growth were weakly correlated with the qualitative achievements of development. Secondly, there was a significant correlation between the political aspect of inclusive development (governance) and development achievements. Thirdly, the country’s inclusive development process was considered reversible, which means that the improvement of inclusive development stopped during the fourth and fifth development plans. Furthermore, this study indicated that out of the 11 components of the studied index, only in the second and third development plans most of the components were improved. Thus, when this result was combined with the six-year implementation period of the first, fourth, and fifth five-year development plans, it indicated that the Inclusive Development Index was a good criterion for evaluating the development performance of these plans. Overall, it is suggested that the planners consider inclusive development at the heart of the Seventh Development Plan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic growth
  • inequality
  • inclusive development
  • development plans
  1. ۱. بختیاری، صادق، همایون رنجبر و سمیه قربانی (1391). «شاخص ترکیبی رفاه اقتصادی و اندازه‌گیری آن برای منتخبی از کشورهای در حال توسعه»، فصلنامه پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، ش ۹.

    ۲. بزلی، تیموتی و لویز کورد (1389). رشد فقرزدا، ترجمه عباس شاکری و امین مالکی، تهران، نشر نی.

    ۳. پروین، سهیلا (1394). «رشد اقتصادی و طبقه متوسط»، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، ش 56.

    ۴. توفیق، فیروز (1385). «برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آینده آن»، تهران، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.

    ۵. حسینی، محمدرضا و احمد جعفری صمیمی (1389). «برآورد و ارزیابی روند رفاه اقتصادی ایران با استفاده از شاخص ترکیبی CIEWB»، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، ش 42.

    ۶. رجب‌پور، حسین (1395). «ارزیابی جایگاه استراتژی توسعه صنعتی در برنامه‌های توسعه کشور و چشم‌انداز آن در برنامه ششم توسعه»، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل ۱۴۷۹۰.

    ۷. شریف‌زاده، ابوالقاسم و غلامحسین عبدالله‌زاده (1390). «سطح‌بندی توسعه منطقه‌ای در ایران (کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی)»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 4(13).

    ۸. صادقی، سیدکمال (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر رشد فراگیر در استان‌های ایران (رهیافت گشتاور تعمیم‌یافته در داده‌های تابلویی)»، اقتصاد و توسعه منطقهای، ش ۶.

    ۹. صادقی شاهدانی، مهدی، محمدهادی زاهدی وفا و مهدی قائمی اصل (1391). «شاخص‌سازی ترکیبی توسعه انسانی مبتنی‌بر آموزه‌های تمدن اسلامی و به‌کارگیری آن در ارزیابی جایگاه جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه، ش ۸.

    ۱۰. کریمی موغاری، زهرا و جواد براتی (1395). «تعیین سطح نابرابری منطقه‌ای استان‌های ایران: تحلیل شاخص ترکیبی چند‌بعدی»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، ش ۲۶.

    ۱۱. مومنی، فرشاد (1394). اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز، تهران، انتشارات نقش و نگار.

    ۱۲. میرجلیلی، سیدحسین، امین محسنی چراغلو و امید صفری (1397). «بررسی عوامل مؤثر بر رشد فراگیر کشورهای منتخب سازمان همکاری اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، ش 32.

    ۱۳. هادی‌زنوز، بهروز (1384). «فقر و نابرابری درآمد در ایران»، رفاه اجتماعی، دوره 4، ش 17.

    ۱۴. ــــــــــ (1389). بررسی نظام برنامه‌ریزی اقتصادی در ایران (دوره قبل از انقلاب اسلامی)، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

    1. ADB (2008). "Strategy 2020: The Long-Term Strategic Framework of the Asian Development Bank 2008–2020".
    2. ADB (2011)."Key Indicators for Asia and the Pacific", Asian Development Bank.‏
    3. Ali, I. and H.H. Son (2007). "Measuring Inclusive Growth", Asian Development Review, Vol. 24, No. 1.
    4. Ali, I. and J. Zhuang (2007). "Inclusive Growth Toward a Prosperous Asia: Policy Implications", ERD Working Paper Series, No. 97.
    5. Anand, R., S. Mishra and S.J. Peiris (2013). "Inclusive Growth: Measurement and International Monetary Found (IMF)", IMF Working Papeer.
    6. Arezki, R. and M. Nabli (2012). "Natural Resources, Volatility, and Inclusive Growth: Perspectives from the Middle East and North Africa", Monetary International Found (IMF).
    7. Armah, B., M. Keita, A. Gueye, V. Bosco, J. Ameso and Z. Chinzara (2014). "Structural Transformation for Inclusive Development in Africa: The Role of Active Government Policies", Development 57.
    8. ASEAN. (2007). "Report of the Eminent Persons Group on the ASEAN Charter", Cebu, The Philippines: ASEAN Documents.
    9. Bebbington, A.J. etal. (2008). "Inequalities and Development: Dysfunctions, Traps and Transitions", In A.J. Bebbington, A.A. Dani, A. de Haan and M. Walton, Institutional Pathways to Equity (Addressing Inequality Traps), World Bank.
    10. Berg, A.G. and J.D. Ostry (2011). Inequality and Unsustainable Growth: Two Sides of the Same Coin?, IMF Staff Discussion Note, Washington, DC: IMF.
    11. Commission, J.R.C.E. (2008). "Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and User Guide", OECD Publishing.
    12. Dani, A.A. and A. de Haan (2008). "Inclusive States: Social Policy and Structural Inequalities", The World Bank.
    13. Hakimian, H. (2011). "The Economic Prospects of the ‘Arab Spring’: A Bumpy Road Ahead", CDPR Development ViewPoint (63).
    14. Hakimian, H. (2013). The Search for Inclusive Growth in the MENA Region, African Development Bank.
    15. Hakimian, H. (2016). "Measuring Inclusive Growth: From Theory to Applications in North Africa", African Development Bank.
    16. Kakwani, N. and E.M. Pernia (2000). "What is Pro-poor Growth?", Asian Development Review, 18 (1).
    17. McKinley, T. (2010). "Inclusive Growth Criteria and Indicators: An Inclusive Growth Index for Diagnosis of Country Progress", Asian Development Bank.
    18. Nabli, M.M.K. and M.R. Arezki (2012). "Natural Resources, Volatility, and Inclusive Growth: Perspectives from the Middle East and North Africa", International Monetary Fund.
    19. North, D.C. (1981) .Structure and Change in Economic History, Norton.‏
    20. ـــــــــــــــ (2006). Understanding the Process of Economic Change, Academic Foundation.‏
    21. North, D.C., J.J. Wallis and B.R. Weingast (2009). Violence and Social Orders: A Conceptual Framework for Interpreting Recorded Human History, Cambridge University Press.‏
    22. OECD (2008). "Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology And User Guide", OECD Publishing.
    23. Robinson, J.A. and D. Acemoglu (2012). Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty, London, Profile.‏
    24. Rauniyar, G. and R. Kanbur (2010). "Inclusive Growth and Inclusive Development: A Review and Synthesis of Asian Development Bank Literature", Journal of the Asia Pacific Economy, 15 (4).
    25. Stiglitz, J.E., A. Sen and J.P. Fitoussi (2009). "Report by the Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress", https://www.oecd.org/statistics/measuring-economic-social-progress/aboutthehigh-levelexpertgroup.htm
    26. Stiglitz, J.E. (2012). The Price of Inequality: How Today's Divided Society Endangers Our Future, WW Norton and Company.‏
    27. Suryanarayana, M.H. (2013). Inclusive Growth: A Sustainable Perspective, Mumbai, INDIA: UNDP.
    28. Unido (2017). Ndustrial Development Report, Demand for Manufacturing: Driving Inclusive and Sustainable Industrial Development.
    29. Venini, P. and F. Murtin (2016). Where is Inclusive Growth Happening? Mapping Multi-Dimensional Living Standards in Oecd Regions, Paris, OECD.
    30. WB. (2004). Unlocking the Employment Potential in the Middle East and North Africa, Washington, World Bank.
    31. WEF. (2017). Inclusive Growth and Development, Geneva, World Economic Froum.
    32. ـــــــــــــــ (2018). The Inclusive Development Index 2018, Geneva, World Economic Froum.