تعیین عوامل مؤثر بر صنعتی شدن ایران با رویکرد توسعه صادرات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشکده اقتصاد، ‌مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران؛

2 دانشیار دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسنده مسئول)؛

3 دانشیار دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران؛

چکیده

هدف از این پژوهش شناسایی و دسته‌بندی عوامل مؤثر بر رشد صنعتی ایران با رویکرد توسعه صادرات است. از‌آنجا‌که پژوهش‌های پیشین فاقد جامعیت بوده و تمرکز کمتری بر پیش‌نیازهای صنعتی شدن دارند، این پژوهش با تمرکز بر نقش حاکمیت و بخش خصوصی بر آن است تا چارچوبی روزآمد و جامع برای عوامل مؤثر در توسعه صنعتی کشور پیشنهاد دهد. پس از مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی تجربه‌های پیشین در ایران و سایر کشورهای جهان، مدل مفهومی اولیه شامل هفت بعد و 39 عامل استخراج شد. سپس با هدف اعتبارسنجی و کشف سایر عوامل احتمالی، مصاحبه عمیق نیمه‌ساختار‌یافته با صنعتگران خبره در امور صادرات انجام شد. مدل نهایی در قالب هفت بعد و 36 عامل ازسوی خبره دانشگاهی اعتبارسنجی و شاخص کاپای کوهن برای مدل نهایی مقدار 679/0 محاسبه شد. بر‌اساس یافته‌های این پژوهش، عوامل مؤثر در توسعه صنعتی ایران در قالب هفت بعد: ۱. بازارگرا شامل: مزیت ‌رقابتی، بازارمداری، تنوع سبد صادراتی، دسترسی ارائه خدمت و مشارکت در زنجیره ارزش جهانی؛ ۲. زیرساخت‌گرا شامل: زیرساخت پولی‌، مالی و بانکی، تجارت الکترونیک، لجستیک، ساختار صنعت و بیمه؛ ۳. منبع‌گرا شامل: بهره‌وری، بازار کار، سرمایه‌گذاری خارجی، سرمایه اجتماعی، آمایش سرزمینی، مواد اولیه مرغوب، تکنولوژی و نوآوری؛ ۴. حاکمیت‌گرا شامل: سیاست‌های حمایتی صادرات، ثبات اقتصادی، ثبات سیاسی، کیفیت آموزش، کیفیت بهداشت، کیفیت فضای کسب‌و‌کار و ثبات و شفافیت قوانین؛ ۵. نهادگرا شامل: کیفیت خوشه‌های صنعتی، قدرت تشکل‌های صادراتی، حذف فرایندها و قوانین مزاحم؛ ۶. رویکردگرا شامل: استراتژی صادراتی در بنگاه‌ها، استراتژی صادراتی در کشور، فرهنگ کارآفرینی و فرهنگ مصرف و ۷. ریسک‌گرا شامل: تاب‌آوری در برابر عوامل طبیعی، بحران‌های جهانی و نوسان نرخ حامل‌های انرژی دسته‌بندی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Defining the Effective Factors in Iran’s Export-led Industrialization

نویسندگان [English]

  • AmirAbbas khalesi 1
  • Abbas Abbasi 2
  • Moslem Alimohammadlou 3
1 Master's student in business administration, Faculty of Economics, Management and Social Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran;
2 Associate Professor, Faculty of Economics, Management and Social Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran (corresponding author);
3 Associate Professor, Faculty of Economics, Management and Social Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran;
چکیده [English]

This study aimed to identify and categorize the factors affecting Iran’s industrial growth using an export development approach. After library studies, examining previous experiences in Iran and other countries, and identifying the influential factors, the basic conceptual model was extracted, including seven dimensions and 39 factors. Then, in-depth, semi-structured interviews were conducted with industry professionals in the field of exports to validate and discover other possible factors. After that, the findings of the two stages were coded and analyzed to implement the content analysis technique. In addition, an academic expert validated the final model in 7 categories and 36 dimensions, and the Cohen’s Kappa index was 0.679 for the final model. Based on the findings of this study, the factors affecting Iran’s industrial development were categorized into seven categories: market-oriented, infrastructure-oriented, resource-oriented, government-oriented, institutional-oriented, approach-oriented, and risk-oriented. The market-oriented category included: competitive advantage, marketing research, export portfolio diversity, service availability, and participation in the global value chain. In addition, the infrastructure-oriented category consisted of monetary/financial/banking infrastructure, e-commerce, logistics, industry structure, and insurance. Moreover, the resource-oriented was comprised of productivity, labour market, foreign investment, social capital, spatial planning, quality raw materials, technology, and innovation. Besides, the government-oriented category involved export promotion policies, economic stability, political stability, quality of education, quality of health, quality of business ecosystem, and stability and transparency of laws. Furthermore, institutional-oriented was made up of the quality of industrial clusters, power of export organizations, and removal of cumbersome processes and laws. Additionally, the approach-oriented category included export strategy in enterprises, export strategy in the country, entrepreneurial culture, and consumer culture. Finally, the risk-oriented category consisted of resilience against natural factors, global crises, and fluctuations in energy carrier rates).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Industrialization
  • export-led growth
  • export-oriented

مراجع

  1. ۱. امامی، کریم و مهدی ادیب‌پور (1389). «صادرات صنعتی و رشد صنعت در ایران»، فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی، دوره 4، ش 11.

    ۲. انجمن مدیران صنایع (1398). «بررسی برخی شاخص‌های کلان اقتصادی و وضعیت صنعت در سال 1397 و چشم‌انداز آن در سال 1398 و ارائه راهکارها»، ش 161.

    ۳. اوانز، پیتر (1380). توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران، انتشارات طرح نو.

    ۴. ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی (1390). «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال سوم، ش 2 (پیاپی 6).

    ۵. باردن، لورنس (1375). تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی‌دوزی، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

    ۶. پوراشرف، یاسان‌اله (1393). «تبیین مشکلات و موانع فراروی توسعه صادرات استان ایلام»، مدیریت بازرگانی، دوره ۶، ش ۱.

    ۷. پیرایی، خسرو، مونا تاسان و محمد دانش‌نیا (1394). «تأثیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نرخ ارز حقیقی و آزادسازی اقتصادی بر صادرات غیرنفتی ایران (همراه با آزمون علّیت تودا یاماموتو)»، تحقیقات اقتصادی، دوره ۵۰، ش ۱.

    ۸. حبیبی، مسعود (1389). «جامعه‌شناسی دولت نهادی و توسعه‌ صنعتی در ایران»، توسعه تکنولوژی صنعتی، دوره ۸، ش ۱۶.

    ۹. دانایی‌فرد، حسن، سیدمهدی الوانی و عادل آذر (1383). روش‌شناسی پژوهش‌های کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران، نشر صفار.

    ۱۰. درخشانی درآبی، کاوه و یوسف محنت‌فر (1399). «رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه صنعتی (مطالعه موردی استان لرستان)»، فصلنامه علمی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، ش ۳۹.

    ۱۱. دلاور، علی (1393). روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی، تهران، نشر ویرایش.

    ۱۲. رحمانی یوشانلوئی، حسین، منوچهر انصاری، محمد میرکاظمی، محمدرضا ابراهیمی (1392). «شناسایی و اولویت‌بندی موانع صادرات و ارائه راهکارهای توسعه صادرات صنایع کوچک و متوسط در صنایع غذایی آذربایجان غربی»، تحقیقات بازاریابی نوین، دوره ۳، ش ۱.

    ۱۳. زارعی، قاسم و بنفشه پارسامهر (1397). «شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه صادرات تجهیزات پزشکی با استفاده از رویکرد تئوری داده‌بنیاد»، مدیریت بهداشت و درمان، دوره ۹، ش ۳. 

    ۱۴. سالار، علی، حسین اکبری و غلامرضا صدیق اورعی (1398). «بررسی طولی ـ ملی (2014-1990) نقش سرمایه اجتماعی در توسعه صنعتی»، مدیریت سرمایه اجتماعی، ۶.‎

     ۱۵. سپهردوست، حمید، محسن تارتار و راضیه داوری‌کیش (1399). «تأثیر بهره‏‌وری علمی بر رشد صادرات مبتنی‌بر فناوری برتر»، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، ش ۴۱.

    ۱۶. سعیدا اردکانی، سعید و حسین صیادی تورانلو (1391). «تحلیل چالش‌ها و راهکارهای توسعه صادرات غیرنفتی (مطالعه موردی: صنایع نساجی استان یزد)»، مدیریت فرهنگ سازمانی، ش ۲۶.

    ۱۷. سلیمى‌فر، مصطفی (1381). «مطالعه روند تغییرات سطوح توسعه صنعتی و توسعه منطقه‌ای در ایران طی دوره ۱۳75- 1355»، تحقیقات اقتصادی، ش ۶۱.

    ۱۸. سیدجمالی، بیژن (۱۳۸۸). «راهبرد صنعتی شدن و تأثیر آن در تقویت بنیه دفاعی کشور»، فصلنامه مدیریت نظامی، ش ۳۳.

    ۱۹. صادقی شاهدانی، مهدی و سیدمهدی موسوی بررودی (1396). «نقد ساختار صنعتی آسیب‌پذیر در ایران و اولویت‌بندی صنایع براساس اقتصاد مقاومتی»، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، دوره ۱۷، ش ۴۳.

    ۲۰. عجماغلو، دارون و جیمزای رابینسون (1396). چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، ترجمه محسن میردامادی و محمدحسن نعیمی‌پور، چاپ هفتم، تهران، نشر روزنه.

    ۲۱. کرلینجر، فرد ان (1374). مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه حسن پاشا‌شریفی و جعفر نجفی‌زند، جلد دوم، تهران، انتشارات آوای نور.

    ۲۲. کریپندورف، کلوس (1388). تحلیل محتوا مبانی روش‌شناسی، ترجمه هوشنگ نایینی، تهران، نشر نی.

    ۲۳. کریمى، فرزاد و حسین پیراسته (1383). «ارزیابی و تحلیل تأثیرات متقابل بهره‌وری نیروی انسانی، هزینه‌های تولید و صادرات کالاهای صنعتی در ایران»، تحقیقات اقتصادی، ش ۶۵.

    ۲۴. مرکز پژوهش‌های مجلس (1394). «تحلیلی بر محیط کسب‌وکار و بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی در ایران»، شماره مسلسل 14375.

    ۲۵. معروفی، یحیی و محمدرضا یوسف‌زاده (1388). تحلیل محتوا در علوم انسانی، همدان، نشر سپهر دانش.

    ۲۶. مومنی‌راد، اکبر، خدیجه علی‌آبادی، هاشم فردانش و ناصر مزینی (1392). «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج»، اندازه‌گیری تربیتی، سال چهارم، ش ۱۴.

    ۲۷. نادری، ابوالقاسم، احمد اخوی و شیرین حکیمی (1371). بررسی مسائل و مشکلات صادرات غیرنفتی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.

    ۲۸. ناهیدی، محمدرضا و مهناز حسین‌پور (1393). «بررسی نقش مدیریت بهره‌وری و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در توسعه صادرات غیرنفتی ایران»، مدیریت بهره‌وری، دوره ۸، ش۳۰.

    1. نیلی، مسعود و حسین درگاهی (1382). خلاصه مطالعات طرح استراتژی توسعه صنعتی کشور، تهران‌، دانشگاه صنعتی شریف‌، مؤسسه انتشارات علمی‌.

    ۳۰. وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) (الف1395). «برنامه راهبردی وزارت صنعت معدن تجارت».

    ۳۱. ـــــــــــ (ب1395). «شاخص بهره‌وری»، ش 27.

    ۳۲. ـــــــــــ (1397). «جایگاه بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط در صنعت».

    ۳۳. ـــــــــــ (1398). «شاخص نوآوری جهانی»، ش 5.

    ۳۴. هادی‌زنوز، بهروز (1379). سرمایه‌گذاری خارجی در ایران، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.

    ۳۵. همتی، مریم، داود فیض، عادل آذر و عظیم زارعی (1399). «شناسایی مدل‌های ذهنی مدیران شرکت‌های صنایع غذایی از موانع توسعه صادرات (نمونه‌کاوی: مدیران شرکت‌های لبنی)»، مدیریت بازرگانی، دوره 12، ش ۱.

    ۳۶. هولستی، ال. رادلف (1373). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

    1. Aggarwal, S.C. (1986). "South American Exports and Imports: Potentials and Problems", Management International Review, Vol. 26.
    2. Ahmed, Z.U., J.C. Craig, I. Baalbaki and T.V. Hadadian (2004). "Export Barriers and Firm Internationalisation: a Study of Lebanese Entrepreneurs", Journal of Management and World Business Research, Vol. 1, No. 1.
    3. Altintas, M.H., T. Tokol and T. Harcar (2007). "The Effects of Export Barriers on Perceived Export Performance: an Empirical Research on SMEs in Turkey", Euromed Journal of Business, Vol. 2, No. 1.
    4. Asian Productivity Organization (2019). "APO Productivity Databook 2019".
    5. Bagchi-Sen, S. (1999). "The Small and Medium Sized Exporters’ Problems: An Empirical Analysis of Canadian Manufacturers", Regional Studies, Vol. 33, No. 3.
    6. Balassa, B. (1978). "Export and Economic Growth", Journal of Development Economic, 5.
    7. Basakha, M. and S.H.M. Kamal (2019). "Industrial Development and Social Welfare: A Case Study of Iran", Socio-economic Planning Sciences, 68, 100661.
    8. Beattie, M.A. (2009). The Role of Education in Economic Development, Gonzaga University.
    9. Bodur, M. (1986). "A Study on the Nature and Intensity of Problems Experienced by Turkish Exporting Firms", Advances in International Marketing, Vol. 1.
    10. Brooks, M.R. and A. Frances (1991). "Barriers to Exporting: an Exploratory Study of Latin American Companies", in F.H.R. Seringhouse and P. Rosson (eds), Export Development and Promotion: The Role of Public Organizations, Kluwer, Boston, MA.
    11. Burgess, S.M. and N. Oldenboom (1997). "South African and Singaporean Exporters: Their Attitudes, Information Sources and Export Problems", South African Journal of Business Management, Vol. 28.
    12. Cardoso, J.F.M. (1980). Government Export Incentives as Perceived by Brazilian Exporters of Manufactured Goods, Unpublished Dissertation, Rio de Janeiro.
    13. Cornell University, INSEAD and WIPO (2020). "The Global Innovation Index 2020: Who Will Finance Innovation?", Ithaca, Fontainebleau and Geneva.
    14. Craig, J.C. and Z.U. Ahmed (2005). "The Impact of Barriers to Export on Export Marketing Performance", Journal of Global Marketing, Vol. 19, No. 1.
    15. Da Silva, P.A. and A. Da Rocha (2001). "Perception of Export Barriers to Mercosur by Brazilian Firms", International Marketing Review, Vol. 18, No. 6.
    16. Dymsza, W.A. (1983). A National Export Strategy for Latin American Countries, In Cizinkota, M.R. (ed.), US-Latin American Trade Relations: Issue and Concerns, Praeger Press, New York, NY.
    17. Elo, S. and H. Kyngäs (2008). "The Qualitative Content Analysis Process", Journal of Advanced Nursing, 62 (1).
    18. Figueiredo, K.F. and L.F. Almeida (1988). Export Barriers in Brazil, in Da Rocha, A. (ed.), The Management of Exporting in Brazil: Problems and Opportunities, Haworth Press, Sao Paulo.
    19. Global Entrepreneurship Monitor (2013). Global Entrepreneurship Report.
    20. Gwet, K.L. (2014). Handbook of Inter-rater Reliability: The Definitive Guide to Measuring the Extent of Agreement Among Raters, Advanced Analytics, LLC.
    21. Harvie, C. and H.H. Lee (2003). "Export‐led Industrialization and Growth: Korea's Economic Miracle, 1962–1989", Australian Economic History Review, 43 (3).
    22. Hasan, A.S. (1998). "New Directions in Exports", Economic Review, Vol. 29.
    23. Helpman, E. and P.R. Krugman (1985). Market Structure and Foreign Trade: Increasing Returns, Imperfect Competition, and the International Economy, Cambridge, MA: MIT Press.
    24. Heritage (2020). "Index of Economic Freedom Report 2020".
    25. Johnson, A. (2006). "FDI and Exports: The Case of the High Performing East Asian Economies", Working Paper Series in Economics and Institutions of Innovation with, No. 57.
    26. Karakaya, F. and T. Harcar (1999). "Barriers to Export for Non-exporting Firms in Developing Countries", Academy of Marketing Studies Journal, Vol. 3, No. 2.
    27. Kaleka, A. and S. Katsikeas (1995). "Exporting Problems: The Relevance of Export Development", Journal of Marketing Management, Vol. 11.
    28. Karafakioglu, M. (1986). "Export Activities of Turkish manufacturers", International Marketing Review.
    29. Kasahara, S. (2004). The Flying Geese Paradigm: A Critical Study of its Application to East Asian Regional Development (UNCTAD Discussion Pages).
    30. Kemp, T. (2014). Industrialization in Nineteenth Century Europe, Routledge.
    31. Köksal, M.H. and T. Kettaneh (2011). "Export Problems Experienced by High‐and Low‐performing Manufacturing Companies", Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics , 23 (1).
    32. Kojima, K. (1985). "Japanese and American Direct Investment in Asia: A Comparative Analysis", Hitotsubashi Journal of Economics, 26.
    33. Kotler, P. and K.L. Keller (2016). Marketing Management 15th Edition, Pearson Prentice Hall.
    34. Leonidou, L.C. (2000). "Barriers to Export Management: An Organizational and Internationalization Analysis", Journal of International Management, Vol. 6, No. 2.
    35. ـــــــــــــــــــ (2004). "An Analysis of the Barriers Hindering Small Business Export Development", Journal of Small Business Management, Vol. 42, No. 3.
    36. Li, L. (2004). "An Examination of Foreign Market Knowledge of Exporting Firms Based in the Peoples Republic of China: it’s Determinants and Effects on Export intensity", Industrial Marketing Management, Vol. 33.
    37. Markusen, J. and J. Venables (1998). "Multinational Firms and the New Trade Theory", Journal of International Economics, 46.
    38. Morgan, D.L. (1993). "Qualitative Content Analysis: A Guide to Paths not Taken", Qualitative Health Research, Vol. 1.
    39. Morgan, R.E. and C.S. Katsikeas (1997). "Obstacles to Export Initiation and Expansion", Omega: The International Journal of Management Science, Vol. 25, No. 6.
    40. Moini, A. (1997). "Barriers Inhibiting Export Performance of Small and Medium-sized Manufacturing Firms", Journal of Global Marketing, Vol. 10, No. 4.
    41. Mundell, R. (1957). "International Trade and Factor Mobility", American Economic Review, 47.
    42. Neamtu, D.M. (2015). "Education, the Economic Development Pillar", Social and Behavioral Sciences, 180.
    43. Neuendorf, K.A. (2011). "Content Analysis—a Methodological Primer for Gender Research", Sex Roles, 64 (3-4).
    44. ــــــــــــــــــ (2002). The Content Analysis Guidebook, Sage.
    45. OECD (2012). "Education Today 2013: The OECD Perspective", OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/edu_today-2013-en
    46. Ortega, S. (2003). "Export Barriers: Insights from Small and Medium- sized Firms", International Small Business Journal, Vol. 21, No. 4.
    47. Owens, T. and A. Wood (1997). "Export-oriented Industrialization Through Primary Processing?", World Development, 25 (9).
    48. Pana, M.C. and C. Mosora (2013). "From Quantity To Quality in Addressing the Relationship between Education and Economic Development", Social and Behavioral Sciences, 93.
    49. Pessoa, A. (2005). "FDI and TFP in OECD Countries: Evidence from Aggregate Data", FEP Working Papers, No. 188.
    50. Porter, M.E. (1979). The Structure Within Industries and Companies' Performance, The Review of Economics and Statistics.
    51. Rauch, J.E. and P.B. Evans (2000). "Bureaucratic Structure and Bureaucratic Performance in Less Developed Countries", Journal of Public Economics, 75 (1).
    52. Syrquin, M. and H. Chenery (1989). "Three Decades of Industrialization", The World Bank Economic Review, 3 (2).
    53. Scott, A.J. (2006). "Entrepreneurship, Innovation and Industrial Development: Geography and the Creative Field Revisited", Small Bus Econ, 26.
    54. Stemler, S. (2001). "An Overview of Content Analysis", available at: http://pareonline.net/getvn.asp?v=7&n=17
    55. Tesfom, G. and C. Lutz (2006). "A Classification of Export Marketing Problems of Small and Medium Sized Manufacturing Firms in Developing Countries", International Journal of Emerging Markets, 1.
    56. United Nations Industrial Development Organization (2019). "Industrial Development Report 2020. Industrializing in the Digital Age", Vienna.
    57. ــــــــــــــــــ (2016). "Industrial Development Report 2016 The Role of Technology and Innovation in Inclusive and Sustainable Industrial Development", Vienna.
    58. ــــــــــــــــــ (2013). "Industrial Development Report 2013 Sustaining Employment Growth", Vienna.
    59. United Nations Development Program (2019). "Human Development Report 2019".
    60. United Nations Conference on Trade and Development (2019). "World Investment Report 2019".
    61. Vernon, R. (1992). "International Investment and International Trade in the Product Cycle", In International Economic Policies and Their Theoretical Foundations, Academic Press.
    62. Weaver, M.K. and J. Pak (1990). "Export Behaviour and Attitudes of Small-and Medium-sized Korean Manufacturing Firms", International Small Business Journal, Vol. 8.
    63. World Economic Forum (2016). "Global Competitiveness Report 2016".
    64. ــــــــــــــــــ (2019). "Global Competitiveness Report 2019".
    65. World Bank (2019). "Doing Business 2019 (Training for Reform)".
    66. Zonooz, B.H. (2013). "An Overview of Industrial Policies in Iran and Korea in 1960-2012", Money and Economy, 8 (1).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار