سیاست جنایی بخشنامه‌مدار در فرایند دادرسی کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان؛

چکیده

سیاست جنایی قضایی، به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی سیاست جنایی، از رهگذر پاسخ‌دهی نهادهای مختلف عدالت کیفری به بزه، صدور آرا، قرارها، رویه قضایی، اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و کاربست تصمیمات کلان و راهبردی نقش تأثیرگذاری در کنترل جرم ایفا می‌کند. نظام قضایی ایران از نیمه دوم دهه نود خورشیدی با صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های گوناگون که پاره‌ای از آنها نیز استیذانی هستند، بعضاً از سیاست جنایی تقنینی فاصله گرفته و اهداف دیگری مانند سرعت‌بخشی به روند رسیدگی را دنبال می‌کند. ایستایی و گرفتگی فرایند کیفری که با انبوهی از پرونده‌ها روبه‌رو بوده و ناکارآمدی در حل‌وفصل دعاوی در مهلت معقول، دلیل عمده گرایش به سیاست بخشنامه‌ای است که با عدول از قانون به دنبال قضازدایی، میانجیگری، اختصاری‌سازی رسیدگی و در پاره‌ای موارد سخت‌گیری است. در مقابل سیاست جنایی قضایی با بخشنامه‌هایی مانند دستورالعمل اجرایی ماده (477) قانون آیین دادرسی کیفری با ایجاد حق اعتراض به آرای قطعی برای همگان به تولید بحران از منظر کمک به گشایش دعاوی مختوم شده به دستاویز «شرع بیّن» و تراکم بار نظام عدالت کیفری دامن می‌زند و به این ترتیب رویکرد دوگانه‌ای را برای برون‌رفت از چالش‌ها تجویز می‌کند. آنچه مسلم است سیاست گُذار از قانون به بخشنامه، با تضعیف اصل حاکمیت قانون در فرایند کیفری، حقوق اشخاص را تحدید کرده و نه تنها به رفع معضلات کمک نمی‌کند بلکه سیمای بحران‌زده سیاست جنایی را بیشتر به نمایش می‌گذارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Circular-based Criminal Policies Within the Criminal Process

نویسنده [English]

  • Hadi Rostami
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Bu Ali Sina University, Hamedan
چکیده [English]

As one of the main branches of criminal policy, judicial criminal policy plays an effective role in crime control. This role is played via the responses various institutions of the Criminal Justice System give to crime, the issuance of verdicts, writs, judicial procedures, preventive measures and the application of macro and strategic decisions. Since the second half of the 00s, the Iranian judiciary has been issuing various circulars and directives, some of which are also authorization seeking, and in doing so it has distanced itself from legislative criminal policy and pursued other goals. The stagnation of the criminal process, the encountering of masses of files and cases, and the ineffectiveness of settling claims within a reasonable time, is the main reason behind the tendency towards circular policy, which seeks deviation from the law, diversion, mediation, conciseness, and other alternative remedies.
In contrast, using directives such as Article 477 of the Code of Criminal Procedure, judicial-criminal policy has given all persons the right to object to definitive votes. This has created a crisis by helping to open closed lawsuits under the pretext of "clarifying sharia" and increasing the burden on the Criminal Justice System, and thus prescribing a dual approach to overcoming challenges. Without a doubt, policy which allows you to pass from law to directive, restricts the rights of individuals, and not only fails to help solve problems but also exposes the crisis within the criminal policy process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal Policy
  • Criminal Process
  • Circular
  • Authorization Seeking
  • Legalism

مراجع

  1. آخوندی، محمود (1394). شناسایِ آیین دادرسی کیفری، دفتر چهارم: اندیشه‌ها، چاپ چهارم، تهران، دوراندیشان.
  2. آشوری، محمد (1395). آیین دادرسی کیفری، جلد اول، ویراست پنجم، با تجدیدنظر اساسی، چاپ نوزدهم، تهران، سمت.
  3. آشوری، محمد (1383). «مفاهیم عدالت و انصاف از دیدگاه کنوانسیون اروپایی حقوق بشر»، زیر نظر محمد آشوری، حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
  4. آیین‌نامه اجرایی نحوه رسیدگی به جرائم اخلالگران در نظام اقتصادی مصوب 23/8/1397.
  5. امیدی، جلیل (1382). «دادرسی کیفری و حقوق بشر»، مجله مجلس و پژوهش، سال دهم، ش 38.
  6. بخشنامه اهمیت صلح و سازش و نقش آن در احقاق حق و پیشگیری از اطاله دادرسی به شماره 100/63940/9000 مورخ 28/5/1398 رئیس قوه قضائیه.
  7. بخشنامه استفاده از ظرفیت ماده 242 قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص کاهش جمعیت کیفری به شماره 100/17183/9000 مورخ 28/6/1398 رئیس قوه قضائیه.
  8. پیکا، ژُرژ (1395). جرم‌شناسی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، ویراست دوم، چاپ چهارم، تهران، میزان.
  9. جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر (1383). ترمینولوژی حقوق، چاپ چهاردهم، تهران، گنج دانش، 1383.
  10. حبیب‌زاده، محمدجعفر و دیگران (1395). «قانون‌مداری ماهوی در گفتمان تقنینی - قضایی جمهوری اسلامی ایران»، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، دایره‌المعارف علوم جنایی، چاپ دوم، تهران، میزان.
  11. حبیب‌زاده، محمد‌جعفر و محمد توحیدی‌فرد (1386). قانون‌مداری در قلمرو حقوق کیفری، چاپ اول، تهران، دادگستر.
  12. حبیب‌زاده، محمد‌جعفر، علی‌حسین نجفی ابرندآبادی و کیومرث کلانتری (1380). «تورم کیفری، عوامل و پیامدها»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 5، ش 45.
  13. خزانی، منوچهر (1377). «بررسی نظری و عملی تسریع آیین دادرسی کیفری»، فرایند کیفری (مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران، گنج دانش.
  14. دادنامه شماره 9809978325300421 مورخ 31/4/1398 صادره از شعبه 13 دادگاه تجدیدنظر استان کرمانشاه.
  15. دستورالعمل رسیدگی به پرونده‌های معوق و تعیین تکلیف فوری آنها دستورالعمل شماره 100/162709/9000 مورخ 9/10/1398 رئیس قوه قضائیه.
  16. دستورالعمل اجرایی ماده (477)، شماره 100/135954/9000 مورخ 9/9/1398 رئیس قوه قضائیه.
  17. دلماس – مارتی‌، می‌ری (1395). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، تهران، میزان.
  18. رستمی، هادی (1397). آیین دادرسی کیفری، چاپ اول، تهران، میزان.
  19. شاملو، باقر و افشین عبداللهی (1394). «دستاوردهای مدیریتی جرم‌شناسی در آیین دادرسی کیفری»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری، ش 2.
  20. شیری، عباس (1397). عدالت ترمیمی، چاپ دوم، تهران، میزان.
  21. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، ویراست 4، چاپ بیست و یکم، تهران: سمت، 1397.
  22. طهماسبی، جواد (1396). آیین دادرسی کیفری، جلد دوم، چاپ اول، تهران، میزان.
  23. فرجیها، محمد (1396). دانش‌نامه عدالت ترمیمی (مجموعه مقاله‌های همایش بین‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم)، چاپ اول، تهران، میزان.
  24. کاتوزیان، ناصر (1389). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ 76، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  25. کوششکار، ریحانه (1391). «حدود مقرراتگذاری قوه قضائیه و نظارت بر آن در نظام حقوق اساسی ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
  26. گَسَن، رِمون (1371). «بحران سیاست‌های جنایی کشورهای غربی»، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 10.
  27. لازرژ، کریستین (1398). درآمدی بر سیاست جنایی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ هفتم، تهران، میزان.
  28. لواسور، ژُرژ (1371). «سیاست جنایی»، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 10.
  29. محمدی کنگ سفلی، احسان (1394). دادرسی عادلانه در قلمرو کیفری ایران، چاپ اول، تهران، مجد.
  30. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1382). «از عدالت کیفری کلاسیک تا عدالت ترمیمی»، مجله الهیات و حقوق، سال سوم، ش 9 و 10.
  31. --- (1392). «درآمدی بر پژوهش در نظام عدالت کیفری: فرصت‌ها و چالش‌ها»، در: بایسته‌های پژوهش در نظام عدالت کیفری، مقالات برگزیده نخستین همایش ملی پژوهش در نظام عدالت کیفری، چاپ اول، تهران، میزان.
  32. --- (1395). سیاست جنایی: از مُدل‌ها تا جنبش‌ها، دیباچه در: دلماس - مارتی، می‌رِی، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، تهران، میزان.
  33. --- (1397). «سیاست جنایی»، به کوشش امیر‌حسن نیازپور، دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، چاپ اول، تهران، میزان.
  34. --- (1396). «گفتمان سیاست جنایی قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفریِ 1392»، به کوشش نعمت‌الله الفت، حج اندیشه؛ هم‌افزایی فقه و حقوق در توسعه عدالت و تعالی انسانی ـ مجموعه مقالات یادنامه استاد شهید دکتر حاج‌ناصر قربان‌نیا، چاپ اول، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
  35. نوربها، رضا (1383). نگاهی به قانون مجازات اسلامی، چاپ دوم، تهران، میزان.
  36. هیوود، اندرو (1393). مقدمه نظریه سیاسی، ترجمه عبدالرحمن عالم، چاپ چهارم، تهران، قومس.
  37. Murphy, Jeffrie G (2002). Forgiveness and Resentment, In: Jeffrie G. Murphy and Jean Hampton, Forgiveness and Mercy, Cambridge University Press, 1990, Transferred Digital Printing.
  38. Randolph, N. Stone (1991). Crisis in the Criminal Justice System, Harvard Blackletter Journal, Vol 8, at: http://chicagounbound.uchicago.edu/journal articles.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار