ماهیت‌پژوهی و جایگاه نهادهای عمومی غیردولتی چالش‌ها و بایسته‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ایران

2 کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

نهادهای عمومی غیردولتی واحدهای اجرایی هستند که در پی نیازهای اجتماعی پس از انقلاب اسلامی پا به عرصه وجود گذاردند. بنابراین خدمات نهادها متأثر از ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی جامعه است؛ نقشی که هر‌چند فلسفه وجودی و جایگاه محوری نهادها را در میان سایر دستگاه‌های دولتی و عمومی غیردولتی نمایان می‌سازد؛ اما به‌نظر می‌رسد ماهیت حقوقی آنها در نظام اداری ایران به‌درستی شناخته نشده و همین مسئله اهداف، سیاستگذاری و کارکردهایی را که دولت اسلامی از طریق ایجاد نهادها دنبال می‌کند، با موانع روبه‌رو کرده است. ازاین‌رو، این مقاله بر آن شد تا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به ارائه تعریفی از ماهیت و جایگاه نهادها در نظام حقوقی کشور بپردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: اولاً؛ نهادهای عمومی غیردولتی به‌رغم آنکه همانند دستگاه‌های حکومتی در ذیل حاکمیت دولت و با بهره‌مندی از امتیازات قدرت عمومی آن، برای ارائه خدمات عمومی به جامعه شکل گرفته‌اند، اما از شخصیت حقوقی مستقل و ساختار سازمانی انعطاف‌پذیری نسبت به دستگاه‌های مذکور برخوردارند. ثانیاً؛ تأمین نیازهای ارزشی جامعه، شخصیت حقوقی نهادها را حتی از مؤسسه‌های عمومی غیردولتی نیز متمایز می‌‌کند. به‌عبارت‌دیگر برخلاف شخصیت‌های حقوقی اخیر که وجود آنها برگرفته از جمهوری بودن شکل نظام و نیازهای روز دولت است؛ نهادهای عمومی غیردولتی، ذیل چتر دولت، آن دسته از منافع عمومی را تأمین می‌کنند که نشئت گرفته از ماهیت اسلامی نظام سیاسی کشور است. ثالثاً؛ نهادهای عمومی غیردولتی از ماهیت: «اداری، اجرایی و خدماتی» برخوردارند. رابعاً؛ این ارگان‌ها در دسته «دستگاه‌های اجرایی ـ اداری» قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Nature Research and Status of “Non-Governmental Public Institutions”: Challenges and Opportunities

نویسندگان [English]

  • ayat mulaee 1
  • farshid bandeali 2
1 Assistant Professor, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz, Iran
2 Master of Public Law, Faculty of Humanities, Bu Ali Sina University
چکیده [English]

Nongovernmental Public institutions are the executive organizations which have been emerged to meet social needs after the Islamic Revolution. Therefore, institutions’ services are influenced by cultural, social and religious values ​​of the society which makes clear central role of non-governmental organizations. But it seems that the legal nature of these institutions in the Iranian Bureaucratic system hasn’t been recognized which leads our (Islamic) government face major challenges to achieve its goals as well as make policies. Therefore, the article aims to define nature as well as status of nongovernmental Public institutions in the Iranian legal system through using analytical-descriptive method. Hence, results of the research show that at first, although nongovernmental public organizations have been established under the state sovereignty like governmental systems which use privileges of its public power to provide public services to the society, these orgs have independent legal personality as well as flexible organizational structure compared with  the aforementioned (governmental) orgs. Second, meeting value needs of the society distinguishes the legal personality of institutions even from nongovernmental public organizations. In other words unlike the recent legal entities whose existence originate from the republican form of the government system as well as the current needs of the government, nongovernmental public institutions which are under the helm of the government can provide some public interests which are come from the Islamic nature of political system of our country. Thirdly, nongovernmental public organizations have "administrative, executive and service" natures. Fourth, these organs can be categorized under "executive-administrative" organizations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Non-governmental Public Institutions
  • Public Power
  • Public Services
  • Executive Organizations
  1. منابع و مآخذ

    1. آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد مصوب سال 1395.

    1. 2.  اخوان‌کاظمی، بهرام (1383). «دولت و پدیده قدرت از منظر واقع‌گرایی سیاسی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی (دانشگاه شیراز)، ش 2.

    3. اساسنامه کمیته امداد امام خمینی (ره) مصوب سال 1394.

    4. اشتیاق، محمد (1395). «مسئولیت مدنی نهادهای غیردولتی در رویه قضایی عدالت اداری»، مجله تحقیقات جدید در علوم انسانی، ش 4.

    5. امامی، محمد و کوروش استوارسنگری (1393). حقوق اداری، جلد اول، چاپ هجدهم، تهران، نشر میزان.

    6. انصاری، ولی‌‌اله (1392). کلیات حقوق اداری، چاپ دهم، تهران، نشر میزان.

    7. جباری، حبیب (1378). «مشارکت و توسعه اجتماعی»، مجموعه مقالات همایش توسعه اجتماعی وزارت کشور.

    8. جلالی، محمد (1394). «اصول کلی راهنمای تمرکززدایی در حقوق فرانسه و مقایسه آن با ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ش 47.

    9. جمشیدزاده، ابراهیم و غلامرضا غفاری (1390). مشارکت‌‌های مردمی و امور شهری، چاپ اول، تهران، نشر جامعه و فرهنگ.

    10. جهانگیر، کیومرث (1382). «سازوکارهای کنترل قدرت (مبانی و عملکردها)»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 59.

    11. راسخ، محمد (1395). نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، چاپ سوم، تهران، انتشارات دِراک.

    12. رستمی، ولی و سیدمجتبی حسینی‌‌پور اردکانی (1392). «نظارت قضایی بر مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی»، فصلنامه بررسی‌‌های حقوق عمومی، ش 1.

    13. رکابیان، رشید و نجف لک‌‌زایی (1395). «نظریه دولت مطلوب در اندیشه امام خمینی»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، ش 19.

    14. زارعی، محمدحسین (1384). «جایگاه نظارتی مجلس و اصول حاکم بر آن»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 7533.

    15. سالارزهی، حبیب‌‌اله و حبیب ابراهیم‌‌پور (1391). «بررسی سیر تحول در پارادایم‌‌های مدیریت دولتی از پارادایم مدیریت سنتی تا پارادایم حکمرانی خوب»، نشریه مدیریت دولتی دانشگاه تهران، ش 9.

    16. شهابی، مهدی و پیام احمدی‌روزبهانی (1392). «جامعه‌شناسی حقوق»، مجله علوم اجتماعی و انسانی (دانشگاه شیراز)، ش 2.

    17. صفایی، سیدحسین و سیدمرتضی قاسم‌زاده (1389). اشخاص و محجورین، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سمت.

    18. طباطبایی ‌‌موتمنی، منوچهر (1390). حقوق اداری، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سمت.

    19. عباسی، بیژن (1386). «بررسی ویژگی‌‌های حقوقی دولت»، پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، ش 5.

    20. عمید، حسن (1384). فرهنگ عمید، چاپ بیست‌و‌هفتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.

    21. فاضل، رضا و افسانه ادریسی (1384). مبانی جامعه‌‌شناسی، چاپ اول، اراک، انتشارات علمی دانشگاه آزاد اراک.

    22. فرخنده‌زاده، محبوبه و لیلا نجفیان‌رضوی (1395). «واکاوی تأثیر متقابل نظام اداری و ساختار قدرت در عصر امویان و مقایسه آن با عصر اول عباسی»، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش 23.

    23. قاضی، ابوالفضل (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، چاپ دوازدهم، تهران، نشر میزان.

    1. 24.  ــــــ (1392). بایسته‌‌های حقوق اساسی، چاپ چهل‌و‌هفتم، تهران، نشر میزان.

    25. قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (1) و (2)، مصوب سال‌های 1384 و 1394.

    26. قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب سال 1388.

    27. قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال 1384.

    28. قانون برنامه بودجه کشور مصوب سال 1351.

    29. قانون برنامه پنجم توسعه کشور.

    30. قانون بودجه سال‌های 1390، 1391، 1396 کل کشور.

    31. قانون تجارت، مصوب سال 1311.

    32. قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری در سال 1392.

    33. قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب سال 1375.

    34. قانون رسیدگی به دارایی مقامات، مسئولان و کارگزاران جمهوری اسلامی مصوب سال 1394.

    35. قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی مصوب سال 1373.

    36. قانون محاسبات عمومی مصوب سال 1366.

    37. قانون مدیریت خدمات کشوری سال 1386.

    38. قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات خارجی مصوب سال 1372.

    39. قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل مصوب سال 1373.

    40. قلی‌‌پور، رحمت‌‌اله و مجتبی طهماسبی‌‌ آشتیانی (1385). «تحلیل رابطه پاسخگویی عمومی و برون‌سپاری در سازمان‌‌های عمومی»، مجله فرهنگ مدیریت، ش 12.

    41. کوهن، بروس (1381). مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل، چاپ سیزدهم، تهران، انتشارات سمت.

    1. 42.  ــــــ (1385). درآمدی به جامعه‌‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران، انتشارات توتیا.

    43. گیدنز، آنتونی (1377). جامعه‌‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چاپ چهارم، تهران، نشر نی.

    44. لایحه قانونی منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلس و کارمندان در معاملات دولتی و کشوری مصوب سال1337.

    45. ماده‌واحده ﻗﺎﻧﻮن اﻟﺤﺎق ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻌﺎوﻧﯽ ﻣﺼﺮف ﮐﺎدر ﻧﯿﺮوهای ﻣﺴﻠﺢ (اﺗﮑﺎ) ﺑﻪ فهرست نهادها و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ مصوب سال 1395.

    46. ماده‌واحده قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور مصوب سال 1377.

    47. مشهدی‌‌احمد، محمود (1392). «مفهوم نهاد در اقتصاد نهادگرا»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، ش 48.

    48. مولائی، آیت (1395). «جزوه حقوق اداری(1) کارشناسی حقوق»، دانشگاه بوعلی سینا.

    49. نرگسیان، عباس (1387). «نگاهی به سیر تطور مدیریت دولتی»، مجله فرهنگ مدیریت، ش 17.

    50. هاشمی، سیدمحمد (1391). حقوق اساسی، جلد اول، چاپ یازدهم، تهران، نشر میزان.

    51. Lane, Jan (1989). State and Market, London, Sage Publications.