طراحی و برآورد شاخص‌ ترکیبی عدالت اجتماعی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)

3 دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)؛

چکیده

هرگونه برنامه‌ریزی برای برپایی عدالت، به رصد وضع موجود و ارائه تصویری ارزش‌یابانه از موقعیت کنونی نیازمند است. یکی از ابزارهای رایج در این زمینه، طراحی شاخص‌های ترکیبی است. بعد از بحران سال 2008، توجه به ابعاد و آثار توزیعی و نارضایتی از بی‌عدالتی بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گرفت و به‌خصوص در اروپا، تلاش شده است تا با طراحی شاخص ترکیبی عدالت اجتماعی، وضعیت عدالت در کشورهای عضو اتحادیه اروپا برآورد شود. در این مقاله حسب نگرش اسلامی به مقوله عدالت (نظریه قوام در مبادلات اقتصادی، تعاملات اجتماعی و در حکمرانی) تلاش شده تا شاخص ترکیبی متناسب برای ایران طراحی شود. بر این اساس، جمعی از کارشناسان در مسیر قیاسی ـ استقرایی، حوزه‌ها، بخش‌ها و سنجه‌های مرتبط حوزه‌های مختلف را شناسایی کردند و پس از نرمال‌سازی، هم‌جهت‌سازی با وزن واحد، سنجش وضعیت عدالت در ایران در بازه زمانی 1385 تا 1395 صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد در سه حوزه عدالت اقتصادی، اجتماعی و حکمرانی (مشتمل بر 134سنجه در 17 بخش)، شاخص ترکیبی عدالت اجتماعی در دهه مذکور چندان مطلوب نبوده (نمره کل از 10 همواره نزدیک و کمتر از 5 بود) و روند نزولی ملایمی داشته است. از سه حوزه اصلی، نامناسب‌ترین زیرشاخص، مربوط به عدالت در حوزه تعاملات اجتماعی بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Design and Estimation of Composite Index of the Iranian Social Justice

نویسندگان [English]

  • Seyed Ehsan Khandoozi 1
  • ali mostafavisani 2
  • hosein sarabadani 3
1 Assistant Professor, Faculty of Economics, Allameh Tabatabai University
2 PhD Student in Economics, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadegh University
3 PhD student in Public Administration, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadegh University
چکیده [English]

Any planning for the establishment of social justice requires monitoring the status quo as well as presenting an evaluative image of the current situation. One of the common tools in this area is to design "composite indicators". After 2008 financial crisis, distributive dimension in social justice due to the injustice dissatisfaction has been more addressed. Concerning social justice, extensive efforts have been made in Iran and the world (in particular, in the Europe) to design a composite index of social justice in order to estimate the status of social justice in EU member states. According to the Islamic theoretical foundations of social justice, serious efforts have been made to design an appropriate composite index for the Islamic Republic of Iran. Accordingly, the areas, sections and measures related to each section were identified based on the deductive-inductive research approach by group of experts. Finally, the estimation as well as measurement of the Iranian justice status from 2006 to 2016 have been conducted. According to the results, compromise index of social justice has not been desirable (the total score out of 10 points has been always approximately or below 5), in three economic, social and governance (ESG) criteria (including 134 measurements in 17 sectors). Also, this indicator has been on a slight downward trend.  Social justice indicator was the most undesirable sub-indicator among two other fields (economic and governance indicators) over the past decade.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Justice
  • Composite Index
  • Iranian Economy
  • Poverty
  • Inequality
  • Governance

مراجع

  1. منابع و مآخذ

    1. قرآن مجید.
    2. اسفندیاری، علی (1381). «روش‌شناسی ابزارهای اندازه‌گیری توزیع درآمد»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 177.
    3. اسلامی، سیف‌الله (1393). «اندازه‌گیری شاخص رفاه اجتماعی در کشور»، مجله اقتصادی، ش 5 و 6.
    4. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. «مجموعه گزارش‌‌های آماری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران»، به نشانی: www.cbi.ir
    5. بختیاری و همکاران (1391). «شاخص ترکیبی رفاه اقتصادی و اندازه‌گیری آن برای منتخبی از کشورهای در حال‌ توسعه»، فصلنامه پژوهش‌‌های رشد و توسعه اقتصادی، ش 9.
    6. بهشتی، محمدحسین (1361). بررسیوتحلیلیازجهاد،عدالت،لیبرالیسم،امامت، تهران، دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران.
    7. ــــــ (1380). بایدها و نبایدها، تهران، نشر بقعه.
    8. ــــــ (1385). حق و باطل از دیدگاه قرآن، تهران، نشر بقعه.
    9. پایگاه اطلاعاتی شاخص ترکیبی پیشرفت اجتماعی، به نشانی: www.socialprogress.org
    10. پایگاه اطلاعاتی شاخص ترکیبی مؤسسه لگاتوم (شاخص بهروزی)، به نشانی: www.prosperity.com
    11. پایگاه جامع اطلاعاتی بانک جهانی، به نشانی: databank.worldbank.or
    12. پایگاه جامع پروژه جهانی عدالت و شاخص حاکمیت قانون، به نشانی: worldjusticeproject.org
    13. پایگاه جامع گزارش‌‌های تحلیلی «مجمع جهانی اقتصاد» همچون شاخص ترکیبی «رقابت‌‌پذیری اقتصادی» و شاخص ترکیبی «برابری جنسیتی»، به نشانی: www.weforum.org
    14. پایگاه داده مرکز آمار وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی به نشانی: www.amarkar.ir
    15. پیغامی، عادل (1394). درآمدی بر اهمیت اندازه‌گیری و سنجه‌ها در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
    16. پیغامی، عادل، محمدصادق تراب‌زاده جهرمی و سیدعلیرضا سجادیه (1395). گفتارهایی در عدالت اجتماعی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
    17. پیله‌فروش، میثم (1387). «شاخص‌های عدالت اقتصادی و اندازه‌گیری آن»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع).
    18. تراب‌زاده جهرمی، محمدصادق، سیدعلیرضا سجادیه و حسین سرآبادانی تفرشی (1396). فهم جوهره اندیشه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله) در عرصه عدالت، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
    19. ترکمن‌نژاد، شریف و همکاران (1391). «ارزیابی شاخص‌های عدالت در سلامت در ایران»، فصلنامه مدیریت بهداشت و درمان، ش 1 و 2.
    20. جمعی از نویسندگان (1392). توزیع متعادل فرصت‌ها و درآمدها، مؤسسه پژوهش‌های بومی.
    21. چیلر، نسرین (1384). «ابعاد گوناگون فقر در ایران»، نشریه روند پژوهش‌‌های اقتصادی، ش 27.
    22. حسینی، شمس‌الدین (1394). «توزیع درآمد در ایران با استفاده از شاخص‌های جینی واتکینسون»، فصلنامه پژوهش‌‌ها و سیاست‌‌های اقتصادی، سال بیست‌وسوم، ش 74.
    23. خامنه‌ای، آیت‌الله سید‌علی (27/02/1390). «بیانات در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت».
    24. خاندوزی، سیداحسان و سیدمحمدرضا سیدنورانی (1394). «معرفی و محاسبه شاخص ترکیبی عدالت اقتصادی از منظر اسلامی در ایران»، راهبرد مجلس، ش 85.
    25. خاندوزی، سیداحسان (1391). «شاخص‌سازی عدالت اقتصادی با رویکرد اسلامی در اقتصاد ایران (با استفاده از روش نماگرهای ترکیبی)»، پایان‌‌نامه دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
    26. خسروی‌نژاد، علی‌اکبر (1391). «برآورد فقر و شاخص‌های فقر در مناطق شهری و روستایی»، فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی، ش 18.
    27. خمینی، روح‌الله (1368). صحیفهامام خمینی (ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    28. درخشان، مسعود (1390). «فقرنمایی شاخص‌های رشد (تأملی در باب شاخص‌های الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت)»، سوره اندیشه، ش 52 و 53.
    29. شکیهی‌‌تاش، محمد نبی، علی دهقانی و مهیم شکیهی‌تاش (1387). «بررسی روند توزیع درآمد در برنامه‌های توسعه و عمران ایران 1383 -1348»، نامه مفید، ش 66.
    30. راغفر، حسین (1391). «اندازه‌گیری نابرابری درآمد در ایران از 1363 تا 1389»، فصلنامه رفاه اجتماعی، ش 45.
    31.  ــــــ (1393). «بررسی تحرک مطلق غیرخطی در توزیع درآمدی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال شانزدهم، ش 4.
    32. راغفر، حسین و مهدیه اسفندیارپور (1395). «اندازه‌گیری فقر چندبعدی در ایران طی سال‌های ۱۳۹۲-۱۳۸۸ (با استفاده از روش آلکایر فوستر)»، فصلنامه راهبرد اقتصادی، 13(4).
    33. راغفر، حسین و همکاران (1392). «اندازه‌گیری فقر چندبعدی در شهر تهران»، فصلنامه رشد و توسعه پایدار، ش 5.
    34. رجایی، سیدمحمدکاظم و سیدمهدی معلمی (1394). درآمدی بر مفهوم عدالت اقتصادی و شاخص‌های آن، قم، مؤسسهآموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    35. رئیس دانا،  فریبرز (1384). «اندازه‌گیری شاخص و پویش فقر در ایران»، رفاه اجتماعی، 5 (۱۷)
    36. سازمان برنامه و بودجه. مجموعه گزارش‌‌های بررسی عملکرد برنامه‌‌های پنج‌‌ساله توسعه و عملکرد برنامه‌‌های بخشی و فرابخشی جمهوری اسلامی ایران، به نشانی: www.mporg.ir
    37. سرآبادانی تفرشی، حسین و عادل پیغامی (1396). «تبیین مفهومی نظریه عدالت اجتماعی در اندیشه شهید صدر»،فصلنامه نقد و نظر، سال بیست‌و‌دوم، ش 2.
    38. سلیمى‌فر، مصطفى (1392). «مقدمه‌ای بر الگوى تـوسعه اسـلامى ایرانى»، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردى، تـهران، مـرکز الگـوى اسلامى ایرانى پیشرفت‌.
    39. سیدنورانی، سیدمحمدرضا (1393). «ارزیابی روشی شاخص‌های فقر و نابرابری با تأکید بر حقوق اقتصادی در اسلام»، فصلنامه مجلس و راهبرد، ش 77.
    40. شریف‌‌آزاده، محمدرضا (1390). «محاسبه شاخص شدت فقر در ایران»، فصلنامه برنامه‌‌ریزی و بودجه، ش 2.
    41. شهدادى‌، هـرمز‌ (1367). کاربـرد شاخص‌هاى اجتماعى اقتصادى در برنامه‌ریزی توسعه، تـهران، سـازمان برنامه ‌و بودجه.
    42. صدر، سیدمحمدباقر (1393). اقتصاد ما(کتاب دوم)، ترجمه سیدمهدی برهانی، قم، پژوهشگاه شهید صدر.
    43. ــــــ (1429). اقتصادنا (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏3)، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
    44.  ــــــ (1429). الاسلام یقود الحیات (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏5)، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید صدر.
    45. طباطبائی، محمدحسین (1374). المیزانفیتفسیرالقرآن، قم، دفتر انتشارات جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه.
    46. عزتی، مرتضی (1393). «تدوین شاخص ترکیبی عدالت برپایه قانون جمهوری اسلامی ایران و سنجش آن طی یک دوره هشت‌ساله»، فصلنامه راهبرد اقتصادی، ش 10.
    47. ــــــ (1394). گزارش اقتصاد اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
    48. عزتی، مرتضی و بهمن کریمی (1393). «طراحی شاخص بومی برای اندازه‌گیری فساد اقتصادی»، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، ش 6.
    49. عصاری، عباس و عاطفه مزینانی (1391). «روش‌ها و شاخص‌های اندازه‌گیری فقر و رفاه اقتصادی»، فصلنامه راهبرد توسعه، ش 27.
    50. عیوضلو، حسین و مجید کریمی (1394). «شناسایی و اندازه‌گیری شاخص عدالت و کارایی در نظام بانکی»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، ش 15.
    51. عیوضلو، حسین (1386). شاخص‌های عدالت اقتصادی، مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    52. قدسی، سوده و محمدحسن فطرس (1393). «روش آلکایر و فوستر برای اندازه‌گیری فقر چندبعدی»، فصلنامه مجله اقتصادی، ش11 و 12.
    53. کالیس، جان و فیلیپس جونز (1388). مالیه و انتخاب عمومی، ترجمه الیاس نادران، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    54. گزارش‌‌های آماری سازمان پزشکی قانونی کشور، به نشانی:  www.lmo.ir
    55. گزارش‌‌های آماری سازمان ثبت‌احوال کشور در دسترس، به نشانی: www.sabteahval.ir
    56. گزارش‌های تحلیلی مرکز معاونت امور زنان ریاست جمهوری، به نشانی: women.gov.ir.
    57. مجموعه گزارش‌‌های آماری پیرامون شهر تهران، به نشانی: statistics.tehran.ir/statistics
    58. مجموعه گزارش‌‌های عملکردی پورتال وزارت امور اقتصادی و دارایی، به نشانی: fa.mefa.gov.ir
    59. نژاد‌عبدالله، معصومه، غلامرضا محتشمی برزادران و مهدی یعقوبی اول ریابی (1392). «شاخص‌های توزیع درآمد در ایران»، مجله اقتصادی، ش 9 و 10.
    60. مدرسی عالم، زهره و همکاران (1393). «بررسی شاخص‌های کار شایسته در ایران با تأکید بر محروم‌ترین استان»، دفتر تحقیقات معاونت اقتصادی وزارت امور اقتصادی.
    61. مرکز آمار ایران. مجموعه گزارش‌‌های آماری، به نشانی: www.amar.org.ir.
    62. مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی. مجموعه گزارش‌‌های کارشناسی، به نشانی: rc.majlis.ir
    63. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1393). «گزارش کارشناسی ارزیابی شاخص‌های نابرابری توزیعی از دیدگاه اسلامی».
    64. مصطفوی، علی (1396). «تبیین جوهره اندیشه شهید بهشتی در باب عدالت اجتماعی»، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی.
    65. مطهری، مرتضی (1362). بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، انتشارات حکمت.
    66. ــــــ (1387). اس‍لام‌ و ن‍ی‍ازه‍ای‌ زم‍ان، چاپ بیستم، تهران، صدرا.
    67. ــــــ (1396). مجموعه آثار، جلد 30-1، تهران، انتشارات صدرا.
    68. موسوی، میرنجف و مهدی مدیری (1394). «اولویت‌سنجی شاخص‌های عدالت اسلامی ـ ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعه‌ای متعادل در ایران»، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 24، ش 95.
    69. موسوی، سیدهادی و حسین صادقی (1388). «گامی به‌سوی شاخص عدالت؛ با رویکرد منطق فازی»، نامه اقتصادی، ش 72.
    70. نصیری، حسین (1387). «اصول حاکم بر شاخص‌های نابرابری درآمدی در اسلام»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش 32.
    71. نصیری، حسین و محمدعلی کفائی (1389). «معرفی و برآورد دو شاخص جدید نابرابری توزیع درآمد برای ایران: جینی تک پارامتری و آتکینسون- جینی»، پژوهشنامه اقتصادی، ش 4.
    72. Alkire, Sabina (2012). Value Judgments in Multidimensional Poverty Measurement Design, E-Bulletin of the Human Development and Capability Association.
    73. Anholt, S. and R. Govers (2017). "The Good Country Index", https://placebrandodserver.com.
    74. Atkinson, A. B. (2003). "Multidimensional deprivation", Journal of Economic Inequality, 1 (1).
    75. Baster, N. (1976). "The Use of Socio-economic Indicators in Development", UNESCO Press
    76. Bandura, R. (2008). "AsSurvey of Composite Indices Measuring Country Performance: 2008 Update", New York, United Nations Development Programme, Office of Development Studies (UNDP/ODS Working Paper).
    77. Bowles, S. (2009). Microeconomics: Behavior, Institutions, and Evolution, Princeton University Press.
    78. Coulter, P. B. (1989). Measuring Inequality, A Methodological Handbook Boulder.
    79. Hansson, G. (2006). "Institutions and their Measures: A Black Box of Goodies", Rapport nr: Working Papers in Economics, 206.
    80. Heckelman, Jac C. and Michael Stroup (2005). "A Comparison of Aggregation Methods for Measures of Economic Freedom", Political Economy, Vol. 21.
    81. Helmy, H. E. (2013). "An Approach to Quantifying Social Justice in Selected Developing Countries", International Journal of Development Issues, 12(1).
    82. ــــــ (2017). "Three Years after their First Social Justice Index: How well did LDCs Perform?", International Journal of Development Issues, 16(1).
    83. Johnson, C. (1988). Measuring the Economy, Viking Pr.
    84. Mainz, J. (2003). "Defining and Classifying Clinical Indicators for Quality Improvement", International Journal for Quality in Health Care, 15(6).
    85. ــــــ (2003). "Defining and Classifying Clinical Indicators for Quality Improvement", International Journal for Quality in Health Care, 15(6).
    86. Merkel, W. (2002). "Social Justice and the three Worlds of Welfare Capitalism", European Journal of Sociology/Archives Européennes de Sociologie, 43(1).
    87. Merkel, W. and H. Giebler (2009). Measuring Social Justice and Sustainable Governance in the OECD, Sustainable Governance Indicators.
    88. Miller, Peter and Nikolas Rose (2008). Governing the Present, Cambridge, UK: Polity Press
    89. Morse, S. (2013). Indices and Indicators in Development: An Unhealthy Obsession with Numbers, Routledge.
    90. Michela, N., E. Giovannini, A. Hoffman, S. Tarantola, A. Saltelli and M. Saisana (2005). Handbook on Constructing Composite Indicators, OECD Statistics Working Paper.
    91. Rehman, S. S. and H. Askari (2010). "An Economic Islamicity Index (EI2)", Global Economy Journal, 10(3), 1850207.
    92. Schraad-Tischler, D. and L. Seelkopf (2014). Concept and Methodology: Sustainable Governance Indicators, www.sgi-network.org
    93. Schraad-Tischler, D. (2011). Social Justice in the OECD: How Do the Member States Compare?: Sustainable Governance Indicators 2011, Bertelsmann Stiftung.
    94. Schraad-Tischler, D. and C. Kroll (2014). Social Justice in the EU-a Cross-national Comparison: Social Inclusion Monitor Europe (SIM), Index Report, Gütersloh, Bertelsmann Stiftung.
    95. Scheherazade, S. and A. Hossein (2010). "How Islamic are Islamic Countries?", Global Economy Journal, Vol. 10 , Is. 2, Art. 2.
    96. Stiftung, B. (2016). Social Justice in the EU-Index Report 2015, Social Inclusion Monitor.
    97. Stiftung, B. (2018). "Bertelsmann Stiftung Transformation Index, Bertelsmann Stiftung, Gütersloh", http://www.bti-project.org/en/index.
    98. Smeets, E. and R. Weterings (1999). "Environmental Indicators: Typology and Overview" (p. 19), Copenhagen: European Environment Agency.
    99. The Index of Intergenerational Equity (March 2016). "Laura O’laughlin, the Generations Institute".

     

     

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار