بررسی فقهی ماهیت اسناد خزانه اسلامی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور

3 دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور؛

4 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع)؛

چکیده

انواع اسناد خزانه اسلامی به‌صورت گسترده در بازارهای مالی ایران مطرح شده و دارای کارکردهای قابل توجهی در اعمال سیاست‌های اقتصادی است. از‌این‌رو بررسی ماهیت و احکام فقهی این اسناد می‌تواند در بسیاری از موارد آثار قابل توجهی بر عملکرد‌شان در اعمال سیاست‌های مختلف اقتصادی داشته باشد. در تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا و اجتهاد فقهی، بعد از بررسی احکام مختلف بیع دِین و تحلیل نظرهای فقها، بررسی اسناد خزانه اسلامی در بازار ثانویه از زاویه‌ تطبیق عملکرد آن با کارکردهای بازارهای ربوی انجام شده است. همچنین با استفاده از نظرات فقهی مشهور؛ استخراج پنج نوع از اسناد خزانه و احکام آنها در بازار اولیه انجام شده است. نتیجه مقاله این است که بازار ثانویه اسناد خزانه اسلامی از نگاه فقهی، به‌صورت کلان دارای کارکرد ربوی بوده است. در پایان نیز، احکام هر یک از انواع پنج‌گانه اسناد خزانه مطرح در بازار اولیه، به‌صورت جداگانه بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis the Jurisprudence nature of Islamic treasury bills in Iran

نویسندگان [English]

  • ةmohammad mahdi najafi elmi 1
  • abolghasem asnashari 2
  • asghar abolhasani hastiani 3
  • kamran nadri 4
1 payam noor university
2 payam noor university
3 payam noor university
4 imam sadegh university
چکیده [English]

Various types of Islamic Treasury bills are extensively raised in Iran's financial markets and had significant functions in handling economic policies. Therefore, studying the jurisprudential nature and sentences of these bills can in many cases have significant effects on the performance of these bills in applying various economic policies and economy in the country. In this study, using content analysis and jurisprudential ijtihad method, after reviewing various sale of obligation and analyzing the opinions of the jurists, the Islamic treasury bills in the secondary market have been examined from the angle of its performance with the functions of the usury markets. Also, in this research, have been extracted using famous jurisprudential views, five types of treasury bills and their sentences in the primary market. After reviewing and analyzing the comments, the result of the research is that the secondary market of Islamic treasury bills has the function of usury from a macro jurisprudential point of view. Finally, the terms of each of the five types of Treasury bills in the primary market have been expressed separately.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic treasury bills
  • obligation discount
  • Iran
  • usury
  • secondary

مراجع

1. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 2، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
2. اسکینی، ربیعا و علیرضا جعفریان (1388). «بررسی تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن و مقایسه آن با انتقال طلب»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره 10، ش 129.
3. بحرانی، آل‌عصفور (1405 ه.ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، محقق / مصحح: محمد‌تقى ایروانى و سید‌عبد‌الرزاق مقرم‌، جلد 20، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
4. ثابت، سید‌عبدالحمید (1381). «موضوع‌شناسى بیع دین»، مجله فقه اهل بیت علیهم‌السلام (فارسى)، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام،‌ ج‌ 31.
5. جواهری، حسن محمدتقی (1405 ه.ق). الربا فقهیا و اقتصادیا‌، جلد اول، چاپ اول، قم، انتشارات جواهری.
6. حاجی‌عزیزی، بیژن، مجتبی زنگنه و عابدین مؤمنی (1390)، «جایگاه تبدیل تعهد در فقه امامیه (بخش مدنی)»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش 1، دوره 44.
7. حر عاملى، شیخ محمد‌بن‌الحسن (1416 ه‍. ق). تفصیل وسائل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعه، ج 18، الطبعه الثالثه، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
8. خادم‌الحسینی اردکانی و عباس موسویان (1391). مهندسی مالی اسناد خزانه اسلامی، فصلنامه علمی - پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال دوازدهم، ش 45.
9. خامنه‌ای، سید‌علی(1381). رساله اجوبه الإستفتائات، چاپ دوم، تهران، انتشارات بین‌المللی هدی.
10. خمینی، روح الله (1379). تحریرالوسیله، چاپ اول، جلد اول، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
11.  ---.1422( ه.ق). استفتائات (امام خمینی (ره))، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
12. --- (1424ه.ق). توضیح‌المسائل (محشى - امام خمینی)، محقق / مصحح: سید‌محمد‌حسین بنى‌هاشمى خمینى،‌ جلد دوم، چاپ هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
13. --- (1425 ه.ق). ترجمه تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، جلد 2، چاپ 21، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
14. --- (1409ه.ق). استفتائات‌، جلد دوم، چاپ پنجم، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
15. خوئی، سید‌ابو‌القاسم موسوى (1410ه.ق). منهاج الصالحین، جلد اول، چاپ 28، قم، نشر مدینه العلم.
16. شهید اول (مکی عاملی)، محمد بن جمال الدین (1414ه.ق). الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه، جلد 3،چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
17. صدر، سید‌محمد‌باقر (1401 ه.ق). البنک اللاربوی، چاپ هفتم، بیروت، دار‌التعارف للمطبوعات‌.
18. طباطبایی حکیم، سید‌محسن (1410 ه.ق). منهاج الصالحین (المحشّى)، با تعلیقات شهید سید‌محمد‌باقر صدر، جلد دوم چاپ اول، بیروت.
19. علوی، یحیی (1390). «فلسفه تحریم ربا»، مجله تحقیقات مالی - اسلامی، ش اول.
20. فراهانی، سعید (1377). «تنزیل مجدد و اوراق قرضه»، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، ج‌ 15، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
21. فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1406 ه.ق). الوافی، محقق / مصحح: ضیاء‌الدین حسینى اصفهانى‌‌، جلد 18، چاپ اول، اصفهان، انتشارات کتابخانه امام امیر‌المؤمنین علی علیه‌السلام‌.
22. قضاوی، حسین و حسین بازمحمدی (1389). عملیات بازار باز در چارچوب بانکداری بدون ربا مطالعه موردی: اسناد خزانه اسلامی، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
23. کریمی گلنار، بهمن و جمشید شیری (1395). «بررسی فقهی حقوقی تنزیل اسناد و اوراق بهادار با تأکید بر مقررات جدید بانکی»، فصلنامه علمی ترویجی اقتصاد و بانکداری اسلامی، ش پانزدهم، تابستان.
24. گرامی، محمد‌علی (1385). «نگاهی نو به ملاک حرمت ربا»، مجله فقه و حقوق، سال سوم، ش 11.
25. مبین، حجت و امین امیرحسینی (1394). «ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﻨﺰﯾﻞ اﺳﻨﺎد ﺗﺠﺎری ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺮرات ﺑﺎﻧﮑﯽ ﮐﺸﻮر»، دو فصلنامه «دانشنامه حقوق اقتصادی (دانش و توسعه سابق)»، دوره جدید، سال 22، ش 7.
26. مطهری، مرتضی (1364). ربا، بانک و بیمه، چاپ اول، تهران، انتشارات صدرا.
27. --- (1391). مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 20، چاپ اول، قم، انتشارات صدرا.
28. موسوی، سید‌سعید (1396). «آسیب‌شناسی عملکرد اسناد خزانه اسلامی»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 15542.
29. موسویان، عباس، کامران ندری و حسین میسمی (1394). «امکان‌‌سنجی فقهی استفاده از صکوک بیع دین جهت عملیات بازار باز بانک مرکزی؛ دلالت‌هایی جهت تقویت بازار بدهی در کشور»، دو فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال هشتم، ش اول.
30. موسویان، عباس، محمدنقی نظرپور و ایوب خزائی (1390). «امکان‌سنجی فقهی طراحی اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی»، فصنامه علمی - پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال دهم، ش 40.
31. مومن قمی، محمد (1374). «استصناع (قرارداد سفارش ساخت)»، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام،‌ ج 11-12.
32. میرمعزی، حسین (1385). «حیله‌های ربا»، مجله اقتصاد اسلامی، سال ششم، ش 24.
33. نجفی علمی، محمدمهدی و دیگران (1394). «تحلیل انتشار اوراق بهادار توسط دولت»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل14772.
34. هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1393). «تفسیر آیه‌های ربا با تکیه بر رویکردشناختی»، فصلنامه علمی - پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال سیزدهم، ش 52.
35. هاشمی شاهرودی، محمود (1382 الف). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد اول، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
36. --- (1382 ب). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد سوم، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
37. یوسفی، احمد‌علی (1381). «بررسى فقهى نظریه‌هاى جبران کاهش ارزش پول (2)»، مجله فقه اهل بیت علیهم‌السلام (فارسى)، سال اول، ج‌31، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
38. http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=147#1608.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار