آسیب‌شناسی قانونگذاری در ایران از منظر رویه‌ ابتکار قانونگذاری

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی

2 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی،‌ دانشگاه یزد

چکیده

قانونگذاری،طبق رویه‌های «قانونگذاری خوب»، فرایندی است که گرچه در صلاحیت قوه مقننه است، اما مستلزم همکاری سایر قوا، به‌ویژه قوه مجریه است. بر‌اساس معیارهای قانونگذاری خوب، مصوبات پارلمان باید به لوایح قوه مجریه متکی باشند. این نوشتار با استفاده از روش آمار توصیفی، می‌کوشد درصد فراوانی تعداد طرح‌ها و لوایح و روند تغییرات آن در برخی از کشورها را با قانونگذاری در 9 دوره تقنینی در جمهوری اسلامی ایران مقایسه کرده و نشان دهد که برخلاف مجالس بسیاری از کشورها، مجلس ایران به‌خصوص در سه دوره اخیر (مجالس هفتم تا نهم) به سمت قانونگذاری «طرح ـ بنیان» حرکت کرده است. این روند به تضعیف قانونگذاری خوب در ایران منجر شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که نظام قانونگذاری در ایران، عمدتاً به سه دلیل ضعف نظام حزبی، نبود ابزارهای خود ـ محدودیتی در آیین‌نامه داخلی مجلس در مسیر ارائه طرح توسط نمایندگان و ضعف کانال‌های ارتباطی قوه مجریه و نهادهای مدنی ـ تجاری، نظامی طرح ـ بنیان بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Pathology of Iranian Legislation System from the Perspective of the Legislative Initiative Procedure

نویسندگان [English]

  • Ahmad Markaz Malmiri 1
  • Saeed Attar 2
1 Senior Researcher in Majlis Research Centre (MRC)
2 Assistant Professor, Yazd University
چکیده [English]

Although the legislative process is main responsibility of the Legislature but this process requires the cooperation of other Powers especially, the Executive Branch. Parliamentary approvals should be based on the bills submitted by the Executive in accordance with good legislative standards. The article attempts to compare the number of bills and motions (also their changes) in some countries with Iranian legislative process (during nine rounds of legislatures). Results reveal that unlike many parliaments of the world, Iranian legislative process has moved to legislative motion-based process particularly, in the recent years (during the 7th -9th rounds of legislatures). Then, this process led to weaken good legislation. Findings of the present research indicate often three reasons for the establishment of motion-base legislative process in Iranian parliamentary system including : the weakness of the party system, the lack of self-limitation instruments in the Rules of Procedure of Iranian Parliament on the legislative initiative by MPs, and poor communication channels between the Executive Branch and military, civil-commercial institutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legislative System
  • Good Legislation
  • Motion-Based Process
  • Bill-Based Process
  • Iran
  • Legislative Studies

مراجع

1. اولسون، دیوید ام. (1382). نهادهای مردم‌سالار قانونگذاری: دیدگاهی مقایسه‌ای، ترجمه علیرضا طیب، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

2. اولسون، دیوید ام. و فیلیپ نورتون (1390). «قوه مقنن در گذار دمکراتیک»، در گفتارهایی در قانون و قانونگذاری، تألیف و ترجمه حسن وکیلیان، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

3. ایوبی، حجت‌الله (1382). پیدایی و پایایی احزاب سیاسی در غرب، تهران، انتشارات سروش.

4. پارکر، دیوید و کالین کرکپاتریک (1388). «ارزیابی مقرراتگذاری در کشورهای در حال توسعه»، ترجمه مسعود فریادی، اطلاع‌رسانی حقوقی، سال ششم، ش 17 و 18.

5. ترابی‌فارسانی، سهیلا (1380). «خواست‌های تجار و پاسخ دولت پهلوی به آن»، گنجینه اسناد، ش 41 و 42.

6. حسینی، سیدمحمدرضا، محسن فاتحی‌زاده و ایمان تهرانی (1391). «اصل (75) قانون اساسی و اختیارات قوه مقننه در بودجه‌ریزی»،‌ مجلس و راهبرد، سال نوزدهم، ش 70.

7. حیدری، علی‌رضا (1395). «دولت و سیاستگذاری سرمایه انسانی در ایران (1384-1392)»، فصلنامه سیاست، دوره 46، ش 4.

8. ساعی، علی (1386)، دمکراتیزاسیون در ایران، تهران، انتشارات آگاه.

9. شهبازی ‌غیاثی، موسی (1395). «اظهارنظر کارشناسی درباره طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران 1. کلیات طرح»،‌ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 15186.

  1. طاهری، آزاده‌السادات، فائزه عامری و احمد مرکزمالمیری (1388).‌ «ابتکار قانونگذاری؛ بررسی آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی درخصوص چگونگی ارائه طرح‌ها و لوایح قانونی»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 9840.
  2. عبداله‌زاده‌شهربابکی، آزاده (1395). «قانونگذاری خوب در رویه قضایی: نگاهی به آرای دیوان عالی آمریکا، شورای قانون اساسی فرانسه و دادگاه‌های اروپایی»، مجلس و راهبرد،‌ سال بیست‌وسوم، ش 88.
  3. مجلس شورای اسلامی (1365). فهرست موضوعی دستور جلسات مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول، 7 خرداد 1359 تا 6 خرداد 1364، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  4. مجلس شورای اسلامی (1369). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، 7 خرداد 1363 تا 6 خرداد 1367، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی.
  5. مجلس شورای اسلامی (1374). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، 7 خرداد 1367 تا 6 خرداد 1371، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی.
  6. مجلس شورای اسلامی (1377). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره چهارم، 7 خرداد 1371 تا 6 خرداد 1375، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  7. مجلس شورای اسلامی (1379). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره پنجم، 7 خرداد 1375 تا 6 خرداد 1379، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  8. مجلس شورای اسلامی (1384). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره ششم، 7 خرداد 1379 تا 6 خرداد 1383، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  9. مجلس شورای اسلامی (1387). فهرست موضوعی مندرجات مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره هفتم، 7 خرداد 1383 تا 6 خرداد 1387، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  10. معاونت تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی (1390). شیوه‌نامه تدوین پیش‌نویس لوایح، تهران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری.
  11. مرکزمالمیری، احمد و مهدی مهدی‌زاده (1394).‌ ‍»قانونگذاری پراکنده در نظام تقنینی ایران»،‌ پژوهش حقوق عمومی، سال هفدهم،‌ ش 47.
  12. مزی، مایکل (1390). «روابط قوه مقننه و مجریه»، گفتارهایی در قانون و قانونگذاری، تألیف و ترجمه حسن وکیلیان، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  13. مطلبی، مسعود و کتایون سرلک (1394). «طبقات اجتماعی و توسعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی، ش 29.
  14. والدرون، جرمی (1388). «اصول قانونگذاری»، ترجمه حسن وکیلیان، حقوق اساسی، سال ششم، ش 12.
  15. وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (سامانه قوانین)، http://rc.majlis.ir/fa/law/search.
  16. وکیلیان، حسن (1391). «گونه‌شناسی قدرت سیاستگذاری قوای تقنینی: نظریه‌ها و دیدگاه‌ها»، راهبرد، سال بیست‌ویکم، ش 36.
  17. وکیلیان، حسن و احمد مرکزمالمیری (1395). ‍«فلسفه قانونگذاری: در تکاپوی ارتقای کیفیت قانون»،‌ پژوهش حقوق عمومی، سال هجدهم،‌ ش 51.
    1. Bichard, Michael (2010). "Good Government: Reforming Parliament and the Executive", Better Government Initiative, the Executive Committee, London.
    2. Cook, Matthew William (2015). "Understanding the Cost of Enacting Legislation: Legislative Efficiency and the Impact of Session Length", Thesis, Georgetown University, Washington, D.C.
    3. Curtin, Deidre M. (2009). Accumulated Executive Power in Europe, Amsterdam: KNAW Press.
    4. Damgaard, Erik and Henrik Jensen (2006). "Assessing Strength and Weakness in Legislatures: The Case of Denmark", The Journal of Legislative Studies, Vol.12, No.3–4, September–December.
    5. House of Commons (2013). "Ensuring Standards in the Quality of Legislation", Political and Constitutional Reform Committee, London.
    6. http://www.kas.de/wf/doc/kas_16150-1442-2-30.pdf?150623062230.
    7. Kasemets, Aare (2001). "Impact Assessement of Legislation for Parliament and Civil Society: A Comparative Study", in Aare Kasemets (ed.), Legal and Regulatory Impact Assesment of Legislation, European Centre for Parliamentary Research and Documentation, Proceedings of ECPRD Seminar, Tallinn.
    8. Kurian, George Thomas (1998). World Encyclopedia of Parliaments and Legislatures, Vol. 1, London, Fitzroy Publishers.
    9. Legislation Advisory Committee (2014). "Legislation Advisory Committee Guidelines: Guidelines on Process and Content of Legislation", Available online at: http://www.lac.org.nz/guidelines.
    10. National Assembly (France). Available online at: http://www2.assemblee-nationale.fr/langues/welcome-to-the-english-website-of-the-french-national-assembly#node_9511.
    11. Olson, David M. and Philip Norton (2007). "Post-Communist and Post-Soviet Parliaments", The Journal of Legislative Studies, Vol. 13, No. 1.
    12. Parliament of Australia, House of Representatives Statistics, Available online at: http://www.aph.gov.au/Parliamentary_Business/Statistics/House_of _Representatives_Statistics.
    13. Parliament of Canada, House of Common, Available online at: http://www.ourcommons.ca/en.
    14. Parliament of the Commonwealth of Australia (1998). "Australia", in George Thomas Kurian (ed.), World Encyclopedia of Parliaments and Legislatures, Vol. 1, London: Fitzroy Publishers.
    15. Pereira, Carlos and Bernardo Mueller (2004). "A Theory of Executive Dominance of Congressional Politics: The Committee System in the Brazilian Chamber of Deputies", The Journal of Legislative Studies, Vol. 10, Issue 1.
    16. Pleps, Jānis (2012). "The Principle of Good Legislation", In The Quality of Legal Acts and its Importance in Contemporary Legal Space, International Scientific Conference, Riga: University of Latvia Press.
    17. Saalfeld, Thomas (1998). "Germany", in George Thomas Kurian (ed.), World Encyclopedia of Parliaments and Legislatures, Vol. 1, London, Fitzroy Publishers.
    18. Steven Fish M. and Matthew Kroenig (2009). The Handbook of National Legislatures: A Global Survey, Cambridge: Cambridge University Press.
    19. Yeung, Henry Wai-Chung (2005). "Institutional Capacity and Singapore’s Developmental State: Managing Economic (in) Security in the Global Economy" in Helen E.S. Nesadurai, Globalisation and Economic Security in East Asia: Governance and Institutions, London, Routledge.
مجلس و راهبرد

دوره 25، شماره 96
زمستان 1397
صفحه 213-236

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار