قبض و بسط اصل (167) قانون اساسی در قلمرو کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

پس از تصویب اصل (167) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظرات مختلفی در باب اصل قانونی بودن جرائم، مجازات‌ها و جایگاه آن در نظام حقوقی مطرح شده و همواره تحلیل‌ها و نقدهای متعددی به همراه چالش‌های گوناگون فقهی ـ حقوقی خصوصاً در حوزه کیفری در پی داشته است. ازاین‌رو شورای نگهبان در نظرهای مختلف خود همواره نظریه واحدی را مبنای عمل قرار داده است. در قانون مجازات اسلامی 1392، وضع جدیدی در نظم حقوق کیفری ایجاد شده و در تلاش است تا به بحث‌های اختلافی پایان بخشد.
         فارغ از بحث‌های حکمی این موضوع پرسش اصلی این پژوهش است که نحوه اجرای این اصل چگونه است و با چه معیاری می‌توان به اجرای اصل (167) همت گمارد؟ با گشتاری در منابع کتابخانه‌ای و آرای قضایی؛ وضع جدید اجرای اصل (167) در حقوق کیفری و نسبت آن با قوانین کیفری در پرتو فهم مراد مقنن و تحلیل آرا و نظریات شورای نگهبان مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت راهکار عملی درخصوص اجرای این اصل توسط قضات، ارائه شد. ره‌آورد این مقاله عبارت است از آنکه سیاست تقنینی کیفری در مقام تبیین اصل (167) قانون اساسی در ماده (220) قانون مجازات اسلامی در قبال حدود و تعزیرات یکپارچه نیست و اصولاً قانون عادی که بایستی به شفافیت و تفصیل و کارآمدی اصول قانون اساسی یاری رساند، خود دچار اجمال و کلی‌گویی است که ثمره آن محجور ماندن و ناکارآمدی اصل (167) در عمل خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Commentary to the Article (167) of the Constitution (of the Islamic Republic of Iran) from the Perspective of the Islamic Criminal Law

نویسندگان [English]

  • rasool ahmadzadeh 1
  • Gholamhosseyn Elham 2
1 PHD Student of Criminal Law and criminology / Faculty of Law, University of Tarbiat Modarres
2 Associate professor of Criminal Law and criminology / Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

Following the adoption of Article (167) of the Constitution of the Islamic Republic of Iran, various views have been raised to legitimize crimes and punishments as well as their position in the legal system which have been always facing different jurisprudential-legal challenges especially, in the criminal area. Thus, The Guardian Council has put forward its own single theory. According to the Islamic Penal Code (of the Islamic Republic of Iran-2013), the criminal status- quo has been changed in bid to settle disputes. Regardless of these discussions, the main questions are come up with that how can the mentioned Article be enacted? What is an appropriate criterion to implement Article (167)? The research investigates the Guardian Council’s opinions as well as the survey of new criminal provisions on Article (167) and how its relationship to the criminal law in the light of the understanding of legislatures through library-based method in order to provide a practical approach on the implementation of this Article by judiciaries. This Article argues that the criminal law on the explanation of Article (167) of the Iranian Constitution concerning Article (220) of the Islamic Penal Code is not similar with penances and discretionary punishments. Also, despite ordinary laws which generally should play a major role in transparency, explanation and efficiency of the constitutional principles, they are so brief and general that their results cannot be efficient and fruitful including Article (167).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Article (167)
  • Reliable Jurisprudential Sources
  • Legitimacy of Crimes and Punishments
  • Discretionary Punishment (Tazir)
  • Penance

مراجع

  1. 1. آخوندی، محمود (1368). آئین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

    2. اردبیلی، محمدعلی (1392). حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ سی‌ام، تهران، نشر میزان.

    3. افتخارجهرمی، گودرز (1387). «اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها و تحولات آن»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش 25 و 26.

    4. اکرمی، روح‌الله (1394). «صلاحیت قضایی کیفرگذاری مبتنی‌بر منابع اسلامی در پرتو اصول قانون اساسی و قوانین عادی»، مجله دانش حقوق عمومی، دوره 4، ش 11.

    5. الهام، غلامحسین و محسن برهانی (1394). درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جلد اول، تهران، نشر میزان.

    6. امیرزاده، منصور (1384). «بررسی حقوقی مسئله ارتداد در ایران»، فقه و تاریخ تمدن ملل اسلامی، ش 3 و 4.

    7. برهانی، محسن و مریم نادری‌فرد (1394). «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، ش 10.

    8. بشیریه، تهمورث (1387). «پاسداشت حقوق اساسی در پرتو تعامل اصول (36 و 167) قانون اساسی»، حقوقی دادگستری، ش 62 و 63.

    9. بکاریا، سزار (1389). رساله جرائم و مجازات‌ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، تهران، نشر میزان.

    1. بندرچی، محمدرضا (1371). «اصل قانونی بودن جرائم و ماده (29) قانون تشکیل دادگاه‌های کیفری 1 و 2»، مجله حقوقی دادگستری، ش 4.
    2. تسخیری، محمدعلی (1385). در پرتو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه محمد سپهری، تهران، معاونت فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
    3. جباری، مصطفی (1387). «فتوا یا قانون نگاهی به اصل (167) قانون اساسی»، حقوق، دوره 38، ش 3.
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق، چاپ ششم، تهران، نشر گنج دانش.
    5. حاجی‌ده‌آبادی، احمد (1395). «حاکمیت یا عدم حاکمیت اصل (167) قانون اساسی در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهش‌های فقهی، دوره 12، ش 2.
    6. حبیب‌زاده، محمدجعفر و سیدمصطفی محقق داماد (1374). «اصل قانونی‌ بودن‌ جرم و مجازات در حقوق ایران»، نشریه علمی دانشگاه شاهد، تهران، ش 9 و 10.
    7. حسینی، سیدمحمد (1394). سیاست جنایی در اسلام و جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سمت.
    8. حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (محقق) (1398 هـ .ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد چهارم، نجف، مطبعه الاداب.
    9. حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (محقق)  (1403 هـ .ق). شرائع‌الاسلام، جلد چهارم، بیروت، دارالاضواء.
    10. حلی، ابومنصور حسن بن یوسف بن علی بن المطهر (علامه) (1420 هـ .ق). قواعدالاحکام، جلد دوم، قم، بی‌نا.
    11. خالقی، علی (1393). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
    12. خمینی، روح‌الله (1386). صحیفه امام، جلد هفدهم، چاپ چهارم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    13. خمینی، روح‌الله (1425 هـ .ق). تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، جلد چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
    14. خمینی، روح‌الله (بی تا). تحریرالوسیله، چاپ ششم، قم، انتشارات مؤسسه دارالعلم.
    15. خویی، سیدابوالقاسم (1390). مبانی تکمله المنهاج، ترجمه علیرضا سعید، جلد دوم، تهران، انتشارات خرسندی.
    16. خوئینی، غفور و سهیل ذوالفقاری (1390). «خلأهای تقنینی و اجرای فتوا در نظام قضایی ایران تأملی بر اصل (167) قانون اساسی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 34.
    17. راسخ، محمد (1394). وضع مقرره در قوه قضائیه، چاپ اول، تهران، نشر دراک.
    18. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413 هـ . ق). مهذب‌الاحکام، جلد بیست‌وهشتم، قم، نشر دفتر آیت‌الله سبزواری (ره).
    19. سپهوند، امیرخان (1386). جرائم علیه اشخاص، تهران، نشر مجد.
    20. سجادی‌نژاد، سید‌احمد (1385). «اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها در فقه و حقوق»، مجله الهیات و حقوق، ش 20.
    21. شمس، عبدالله (1391). آیین دادرسی مدنی (دوره پیشرفته)، جلد دوم، تهران، نشر دراک.
    22. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1416 هـ . ق). الخلاف فی الاحکام، جلد پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    23. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1351). المبسوط فی الفقه الامامیه، جلد هشتم، تهران، المکتبه المرتضویه.
    24. غفاری، هدی (1391). «نسبت میان حاکمیت شرع و حاکمیت قانون در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق، سال چهاردهم، ش 36.
    25. قیاسی، جلال‌الدین و محمدجعفر حبیب‌زاده (1380). «حدود اختیارات قاضی در مراجعه به منابع فقهی در امور کیفری»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 33.
    26. کاتوزیان، ناصر (1376). «جایگاه حقوق اسلامی در نظم حقوقی»، مجله حقوقی دادگستری، ش 2.
    27. کاتوزیان، ناصر (1392). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ هشتادونهم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    28. مجلس شورای اسلامی (1364). صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    29. مجلسی، محمدتقی (1306 هـ .ق). روضة‌المتقین شرح من لایحضره الفقیه، جلد دهم، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی.
    30. محبی، جلیل ( 1383 و1384). «اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجله گواه، ش 2 و 3.
    31. محسنی، فرید و علی‌اصغر فرج‌پور‌اصل‌مرندی (1392). «اصل «حاکمیت قانون» در نظام قضایی ایران»، مجله حکومت اسلامی، سال هجدهم، ش 68.
    32. محقق‌داماد، سیدمصطفی (1383). قواعد فقه، جلد چهارم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
    33. مرعشی، سیدمحمد‌حسن (1376). «جایگاه فتوا در موارد فقد قانون»، تحقیقات اسلامی، سال دوازدهم، ش 1 و 2.
    34. مروارید، علی‌اصغر (1410 هـ . ق). سلسله الینابیع الفقهیه، جلد بیست‌وسوم، بیروت، مؤسسه الفقه الشیعه و الدار الاسلامیه.
    35. معرفت، محمدهادی (1366). «بحثی در تعزیرات (2)»، فصلنامه حق «مطالعات حقوقی و قضایی»، ش 10.
    36. منتظری، حسینعلی (بی تا). کتاب الحدود، چاپ اول، قم، انتشارات دارالفکر.
    37. موحدی‌محب، مهدی (1388). «اجتهاد قاضی در نظام قضایی ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش 1.
    38. مهرپور، حسین (1371). مجموعه نظریات شورای نگهبان، جلد اول، تهران، انتشارات کیهان.
    39. نجفی، محمدحسن (1398 هـ .ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، چاپ ششم، جلد چهل‌و‌یکم، تهران، المکتبه الاسلامیه.
    40. هاشمی، سیدحسین و جعفر کوشا (1380). «بررسی تعارض اصل (167) قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها»، نامه مفید، ش 26.
    41. یزدی، محمد (1375). قانون اساسی برای همه، تهران، انتشارات امیرکبیر.

    یوسفی‌فر، شهروز (1384). «بررسی تحلیلی اصل (167) قانون اساسی پژوهشی درباره موارد استناد قضات به غیر از قوانین مدون»، مجله دادرسی، ش 54.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار