تحلیل اقتصادی مورد معامله و تأثیر آن بر ضمانت اجراهای اجرای اجباری، فسخ و مسئولیت قراردادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

وزارت علوم

چکیده

در نظام حقوقی ایران، در یک تقسیم منطقی و شکلی، مورد معامله به عین معین، در حکم معین و کلی، تقسیم شده و ضمانت اجراهای اجرای اجباری، فسخ و مسئولیت قراردادی برای آن پیش‌بینی شده است. بسیاری از نویسندگان، بدون تعرض به تقسیم مزبور، مستقیماً به ناکارآمدی شکل کنونی ضمانت اجراها اشاره کرده و راهکارهایی جهت اصلاح این رویه پیشنهاد داده‌اند.
در این پژوهش روشن شده که وضع کنونی ضمانت اجراهای مذکور، نتیجه طبیعی تقسیم صوری مورد معامله است؛ بر‌این مبنا به نظر می‌رسد طریق حل معضلات عملی و اقتصادی این نحو ضمانت اجراها، تحلیل مناسب از مورد معامله و جایگزینی نگاه اقتصادی است. تحلیل اقتصادی مورد معامله نشان می‌دهد که دیگر، اعیان مادی در معاملات دارای موضوعیت نیستند بلکه موضوع تعهد مدیون، تحقق «موقعیت قراردادی مورد انتظارِ» متعهدله است. این موقعیت که دارای اجزای متعددی است، در عرف کنونی، مستقلاً دارای ارزش مالی بوده و از طرق مختلف همچون عین مادی مذکور در قرارداد و بدل آن، قابلیت تحقق را دارد. بدین‌ترتیب موضوع معامله، دیگر در عین خاصی تعیّن نمی‌یابد و اجرای اجباری موضوعاً منتفی خواهد بود. قرارداد نیز از راه‌های گوناگون قابل‌اجرا است و موردی برای نقض قرارداد و توسل به فسخ وجود ندارد. متعهدله نیز چون حق اجبار متعهد به انجام عین تعهد را ندارد، موظف است به‌صورت متعارف رفتار کند و در فرضی که می‌تواند با انجام موضوع معامله، از بروز ضرر یا افزایش آن جلوگیری کند، باید به اقتضای متعارف رفتار کند؛ وگرنه مسئول بوده و از دریافت این قسمت از زیان محروم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Economic Analyze of Subject Transaction and its Effects on the Sanction of the Obligatory Performances, Termination and Contractual

نویسندگان [English]

  • Mostafa Rezaei Estakhrovieh
  • Aflatoon Esfandyari Mehani
چکیده [English]

In iran's legal system, transaction subject is divided to specified original, in specified place and general, in an adjective and logical division and sanctions of specific performance, termination and contractual responsibility is predicted for it. Many of authors directly has implied to inefficiency of present form of sanctions without objection to above mentioned executions and suggested some strategies in order to modify this procedure.
In this research, it is explained that the present state of the above mentioned sanctions is the natural result of formal division of transaction subject. On this basis, it seems that on appropriate analysis of transaction subject and replacement of economical view is a solution of raising practical and economical difficulties of this way of sanctions. Economical analysis of transaction indicate that material originals have not "ends in themselves" in transactions, but the subject of transactor commitment is accomplishment of "expected contractual position" of obligee. This position which has various components has material value independently in present common and it could be accomplished in various ways such as mentioned material original in contract and it's substitute, thus transaction subject in no way appointed in special material original and specific performance will be subjectively negated, the contract is also execuble in various ways and there is no reson for breach of contract and resorting to termination. Furthermore, since the obligee has no right for obligation of obligor, he is charged to behave conventionaly and supposedly he could prevent damage or it's increase through performing of transaction subject he should behave conventionally, unless he is in charge and is deprived of this part of damage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Analysis of Law
  • Efficiency
  • Transaction Subject
  • Specific Performance
  • Termination
  • Contractual Liability
اسکینی، ربیعا (1386). حقوق تجارت، چاپ یازدهم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
افضل، فریدالدین (1386). «مطالعه تطبیقی اجرای عین قرارداد»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه تهران.
اکبرپور، مجید، ابوالفضل محبی و خدیجه نظری (1390). «بررسی تعهدات طبیعی در حقوق ایران، با رویکرد حقوقی و تحلیل اقتصادی»، مجله حقوقی دادگستری، ش 76.
امامی، سیدحسن (1384). حقوق مدنی، جلد اول، چاپ بیست‌و‌پنجم، تهران، اسلامیه.
انصاری، شیخ مرتضی (1428 هـ ق)، المکاسب، جلد سوم، چاپ نهم، قم، مجمع‌الفکر‌الاسلامی.
انصاری، مهدی (1390). تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها، تهران، جاودانه، جنگل.
ایازی، احمد (1380).گزیده مطالب اساسی اقتصاد خرد، چاپ اول، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
ایزانلو، محسن، مهدی عباسی‌حصوری و هادی شعبانی کندسری (1391). «انتقال قراردادی عقد در فقه امامیه»، آموزه‌های فقه دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 5.
بابایی، ایرج (1386). «مبانی نظری رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق»، فصلنامه پژوهش حقوق، سال نهم، ش 23.
بادینی، حسن (1385). «آیا حقوق دانش مستقلی است؟»، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق‌وعلوم سیاسی، ش 74.
باقری، محمود و جواد شیخ‌سیاه (1389). «در جستجوی مطلوبیت: تحلیلی از قضیه کاوز در تعامل حقوق و اقتصاد»، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،  دوره 40، ش 101.
حسینی روحانی سیدمحمدصادق (1386). منهاج الفقاهه، جلد سوم، چاپ پنجم، قم، انوارالمهدی (عج).
خاندوزی، سید‌احسان (1386). «معیارهای اقتصادی در قانون‌گذاری نوین»، مجله مجلس و پژوهش، سال 13، ش 54.
خویی، سیدابوالقاسم (1410هـ .ق). منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم.
سادات‌اخوی، سیدمحسن و محمود کاشانی (1380). «تکلیف زیان‌دیده به کاستن از خسارت با تأکید بر حقوق انگلیس و آمریکا»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 17، ش 1.
ساموئلسن، پل و نورد هاوس (1384). اصول علم اقتصاد، ترجمه مرتضی محمدخان، جلد اول، تهران، علمی و فرهنگی.
شهیدی، مهدی (1385). تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ پنجم، تهران، مجد.
شیروی، عبدالحسین (1377). «فسخ قرارداد در صورت امتناع متعهد از انجام تعهد در حقوق ایران»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، سال اول، ش 1.
صادقی نشاط، امیر (1388). «حق فسخ قرارداد با وجود امکان الزام به اجرا در حقوق ایران»، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 39، ش 4.
صفایی، سیدحسین و نعمت‌الله الفت (1389). «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»، نامه مفید، ش 79.
صفایی، سیدحسین و دیگران (1384). حقوق بیع بین‌المللی با مطالعه تطبیقی، تهران، دانشگاه تهران.
عرفانی، محمود (1386). حقوق تجارت، چاپ سوم، تهران، میزان.
فریدمن، دیوید (1380). «حقوق و اقتصاد»، ترجمه پیمان شادفر، مجله اقتصادی، ش 2.
کاتوزیان، ناصر (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، چاپ سیزدهم، تهران، میزان.
ـــــــــــ (1387). دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ درس‌هایی از عقود معین، جلد اول، چاپ یازدهم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
ـــــــــــ (1387). قواعد عمومی قراردادها، جلد پنجم، چاپ پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ـــــــــــ (1389). دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی: قرارداد، ایقاع، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کاویانی، کورش (1386). «درآمدی بر تحلیل اقتصادی حقوق»، فصلنامه پژوهش حقوق، سال 9، ش 23.
لاژوزی، ژوزف (1367). مکتب‌های اقتصادی، ترجمه جهانگیر افکاری، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات و آموزش اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1377). انوارالفقاهه (کتاب البیع)، چاپ اول، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
میرسجادی، نظام (1379). سیستم قیمت‌ها و تخصیص منابع تولیدی، چاپ هشتم، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
نجفی، محمدحسن (1365). جواهرالکلام، جلد 23، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
نمازی، حسین (1384). نظام‌های اقتصادی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
نورانی‌مقدم، سیدیونس (1387). «اجبار به ایفای عین تعهد»، مجله پژوهش علوم انسانی، سال 9، ش 23.
نیلی، مسعود (1390). مبانی اقتصاد، چاپ سوم، ویرایش اول، تهران، نشر نی.
Birmingham, Robert (1970). "Breach of Contract, Damage Measures", Economic Efficiency, 24 Rutgers L Rev.
Coase, Ronald (1960). "The Problem of Social Cost", Journal of law and Economics.
Cooter, Robert and Thomas Ulen (2000). Law and Economics (3 Edition), Massachusetts, Addison Wesley Longman.
Friedman, Daniel (1989). "The Efficient Breach fallacy", the Journal of Legal Studies, Vol. 18, No. 1.
Kronman, A (1978). "Specific Performance", the University of Chicago Law Review, Vol. 45, No. 2.
Landes, William (2003). "The Empirical Side of Law and Economics", Chicago Law Review.
Mackaay, Ejan (1999). "History of Law and Economics", Encyclopedia of Law and Economics.
Mathis, Klaus (2009). Searching for the Philosophical Foundation of the Economic Analysis of Law, Translated by Deborah Shannon, Springer.
Posner, Richard (1990). The Problems of Jurisprudence, Havard University Press, Boston.
_________ (1998). Economic Analysis of Law, 5 Edition, New York, Aspen Publishers.
Salzberger, Eli (2007). "The Econnomic Analysis of law–the Dominant Methodology for Legal Research", Haifa Law Review.