نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 پسادکتری رشته سیاستگذاری علم و فناوری، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران؛
2 استادیار گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران (نویسنده مسئول)؛
3 استادیار گروه مدیریت، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران؛
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Using co-word analysis, the current study aims to investigate the trend of published research in the collective decision-making method as one of the most practical methods in different contexts of participatory governance. This study makes it possible to investigate the main topics of studies by studying published documents, combining metrics, and determining subject trend in decision-making. Using a quantitative approach and scientometrics techniques, this study aims at investigating scientific production in collective decision-making field in Web of Science as a reference database until August, 2022 (53 years ago). VOSviewer software and Excel were utilized to analyze the data and to present the charts. The distribution of publications rate in different countries and how they are distributed in authentic journals were investigated. 5173 keywords were found by investigating 1494 publications. The findings showed that the number of publications in this field has increased and the published keywords have changed from insects (such as bees and ants) to humanities fields (such as governance, participation, coordination, and cooperation). Because of the multiple challenges of the world’s governance systems in effectively managing communities, tensions, and disorders created in the relations between people and the government, participatory governance has attracted a lot of attention from the scientific community. The findings show that applying collective decision-making is an important method in participatory governance.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
تصمیم‌گیری جمعی زیرمجموعه رفتار جمعی است که به چگونگی رسیدن به تصمیم‌گیری در جمع مربوط است و تقریباً همه جنبه‌های رفتار را می‌توان در یک تصمیم‌گیری در نظر گرفت (Bosel, Reinal, and Marshall, 2017). در تصمیم‌گیری جمعی، سعی می‌شود نظر ذی‌نفعان اخذ شود (حتی افرادی که به‌صورت مستقیم در تصمیم‌گیری شرکت ندارند) و با جمع‌بندی نظرها به تصمیم واحد رسید (Prigozhin, 1991). جمع‌ها[1] می‌توانند ساختارهای پیچیده‌ای داشته باشند و شامل اشخاص، گروه‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی بسیار بزرگ‌تر شوند (Dionne, Sayama and Yammarino, 2019).
فرایند تصمیم‌گیری جمعی را می‌توان این‌گونه تعریف کرد که در آن: ۱. دو یا چند نفر وجود دارند که هریک از آنها ادراک، نگرش‌ها، انگیزه‌ها و شخصیت‌های خاصی دارند، ۲. کسانی که وجود مشکل مشترک را تشخیص می‌دهند و ۳. برای رسیدن به یک تصمیم جمعی تلاش میکنند (Bui and Co-op, 1987). تصمیم‌گیری جمعی موضوع اصلی نه‌فقط در اقتصاد، سیاستگذاری، قانونگذاری و نظریه انتخاب عمومی است، بلکه در ارتباطات، علوم کامپیوتر، یادگیری ماشین، نظریه بازی و نظریه کنترل نیز مطرح است (Parrondo, 2007).
تصمیم‌گیری جمعی به‌طور فزاینده تأثیر مهمی در جامعه و فضای حکمرانی دارد (Dionne, Sayama and Yammarino, 2019). نکته قابل توجه اینکه، رهبران الهام‌بخش (کاریزما) از شیوه جمعی برای هدایت و متحد کردن افراد جامعه استفاده میکنند (McHugh etal., 2016). این شیوه را حکمرانی مشارکتی می‌نامند. حکمرانی مشارکتی یک رویکرد از نظریه حکمرانی است که بر مشارکت مردمی، از روش‌های مختلف به‌ویژه با تصمیم‌گیری جمعی تأکید می‌کند و به‌دنبال تعمیق مشارکت شهروندان در فرایندهای حکمرانی است (Fischer, 2012). جاری ساختن این رویکرد در نظام‌های حکمرانی در جهان امروز امری گریزناپذیر است؛ چراکه خصلت اجتماعی ساختار جامعه امروزی به‌گونه‌ای است که بدون مشارکت و همراهی مردم در حکمرانی، نمی‌توان به اجرای موفق طرحی امیدوار بود (Prigozhin, 1991).
عوامل مؤثر در تصمیم‌گیری جمعی عبارتند از: تعصب درون گروه یا جمع، پیشینه ذهنی و تخصص اعضا، فرهنگ افراد، تعداد اعضا، ساختار سازمانی، رفتار و تصمیمات سایر اعضا، اولویت‌های دیگران، جایگاه فرد در جمع، نفوذ و لابی در جمع (Dionne, Sayama and Yammarino, 2019). البته، عوامل بیشتری در تصمیم‌گیری جمعی تأثیرگذارند که تجمیع نظر متنوع فردی را دشوار می‌سازد و به میزانی که تعداد تصمیم‌گیران افزایش یابد، پیچیدگی فرایند تصمیم‌گیری جمعی نیز افزایش می‌یابد(Van Deemen and Rusinowska, 2010).
اگرچه هر متخصص در این زمینه می‌تواند نقاط ضعف و قوت مختلف حوزه تحقیق را کشف و تجزیه و تحلیل کند، اما بدیهی است که حجم بالای اسناد تحقیقاتی که در دسترس هستند، این امر را دشوار و وقت‌گیر می‌کند. بنابراین استفاده از ابزارهای پشتیبانی علمی برای کشف ساختار مفهومی یک منطقه مورد مطالعه، ارزشمند و ضروری است. تجزیه و تحلیل نقشه‌برداری علمی یک روش کتاب‌شناسی[2] قدرتمند برای مطالعه ساختار مفهومی در زمینه تحقیق خاص است (Cobo etal., 2017). این تحقیق در مورد ساختار زمینه‌های علمی، موضوعی است که توجه جامعه علمی را به خود جلب می‌کند، زیرا این امر به فراهم آوردن پایه‌ای برای پیشرفت‌های آینده کمک می‌کند و درک جدیدی براساس دانش قبلی فراهم می‌کند.
هدف اصلی این تحقیق، انجام تحلیل هم‌رخدادی واژگان و نقشه‌برداری مفهومی[3] از علوم تحقیقات انجام شده در منطقه مورد مطالعه تصمیم‌گیری جمعی است. بر این اساس، ابتدا به ادبیات و پیشینه تحقیق و سپس روش‌شناسی استفاده شده در مقاله پرداخته می‌شود. توضیحاتی درخصوص تحلیل هم‌رخدادی کلمات و مراحل آن و همچنین نحوه جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل فراوانی کلمات کلیدی آورده می‌شود. در ادامه نتایج حاصل از نقشه‌برداری علمی منطقه تحقیقاتی تصمیم‌گیری جمعی در قالب تجزیه و تحلیل خوشه‌ای، همزمانی کلمات کلیدی و تراکم کلمات کلیدی ارائه می‌شود و در پایان نیز مباحث مطرح شده جمع‌بندی و نتیجه‌گیری می‌شود.
به‌دلیل اهمیت این حوزه دانشی، تاکنون مقالات متعددی نوشته شده است، مثلاً وانگ و همکاران[4] (2021) یک تحلیل کتاب‌سنجی از تصمیم‌گیری گروهی نامشخص در چهار دهه گذشته انجام می‌دهند. هرادیو و همکاران[5] (2020) نیز یک تحلیل کتاب‌سنجی از ادبیات منتشر شده در زمینه تصمیم‌گیری گروهی براساس هوش مصنوعی گزارش می‌دهند و تأثیر و روند روبه‌رشد انتشار را در این موضوع نشان می‌دهند و مؤلف‌ترین نویسندگان، مؤسسه‌ها و کشورها را شناسایی میکنند.
تفاوتی که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، ارائه نقشه‌های تحلیلی سه‌گانه[6] است (تجزیه و تحلیل کلمات کلیدی نویسندگان اصلی؛ دسته‌بندی و مناطق تحقیقاتی). همچنین، میزان پراکندگی انتشارات در بین کشورهای مختلف و نحوه توزیع آنها در مجلات معتبر بررسی شده است. بنابراین، این مقاله دارای نوآوری است زیرا این نوع مطالعه اطلاعات کاربردی زیادی را در حوزه تصمیم‌گیری جمعی به‌صورت یکپارچه دراختیار محققان قرار می‌دهد و به‌دنبال پاسخگویی به سؤال‌هایی است که در تحقیقات قبلی به آن پرداخته نشده بود.
این مقاله یک تحلیل کتاب‌سنجی از ادبیات فراوان منتشر شده درخصوص تصمیم‌گیری جمعی گزارش می‌دهد. به‌طور خاص، تجزیه و تحلیل ما: ۱. تأثیر و روند روبه‌رشد انتشار را در این موضوع نشان می‌دهد؛ ۲. در مورد الگوهای بهره‌وری نویسندگان و مجلات بحث می‌کند؛ ۳. مرتبط‌ترین موضوع‌های تحقیق و روند تکامل آنها را تشریح می‌کند. نوآوری اصلی این مرور ادبیات نظام‌مند ارائه خطوط جدید تحقیق است که می‌تواند محققان را برای انجام تحقیقات بیشتر در زمینه تصمیم‌گیری جمعی تحریک کند.
بنابراین، این مقاله با استفاده از نقشه‌برداری علمی و تجزیه و تحلیل کلمات به سؤال‌های زیر پاسخ می‌دهد:
۷. آینده علمی در حوزه تصمیم‌گیری جمعی به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
۱. ادبیات تحقیق
مشارکت در مناسبات حکمرانی یا حکمرانی مشارکتی اخیراً به‌طور گسترده در صحنه حکمرانی ظاهر شده است. حکمرانی مشارکتی به‌عنوان فرایند و ساختارهایی از تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت در خط‌مشی‌های عمومی تعریف می‌شود (2012 ,Nabatchi and Baiogh Emerson,). حکمرانی مشارکتی روشی برای مقابله با طیف وسیعی از مشکلات و تعارضات است که در آن افراد به‌طور مرتب با مذاکره با یکدیگر و همکاری در اجرای این تصمیمات، به تصمیمات جمعی رضایت‌بخش و قانع‌کننده می‌رسند (Schmitter, Grote and Gbikpi, 2002). به همین دلیل، تصمیم‌گیری جمعی یکی از مهم‌ترین روش‌های دستیابی به حکمرانی مشارکتی است. تصمیم‌گیری جمعی، فرایندی است که گروهی از افراد با توجه به نظرها یا ترجیحاتشان، سعی در دستیابی به یک راه‌حل مشترک برای مسئله تصمیم‌گیری با چندین گزینه دارند (Wu etal., 2017).
با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی و فزونی یافتن عوامل خارجی اثرگذار بر محیط سازمان از قبیل: دولت، مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، رقابت، مشتری‌ها، تحولات طبیعی غیرقابل‌پیش‌بینی، محدودیت‌های تأمین مواد اولیه، اطلاعات و ... ایجاب می‌کند که مدیران به همه مسائل و علوم و فنون مورد نظر تسلط کامل داشته باشند تا بتواند بهترین راه‌حل را برای حل مشکل بیابد یا از موقعیت پیش‌آمده به‌نحو احسن استفاده کنند. ولی کمتر کسی پیدا می‌شود که همه‌چیز را بداند و واجد جمیع شرایط بوده و به‌تمامی علوم و فنون در چارچوب وظایف مدیریتی خویش مسلط باشد. بنابراین استفاده از تصمیم‌گیری جمعی می‌تواند تا حدود زیادی او را در یافتن به راه‌حل بهینه کمک کند (Prigozhin, 1991).
تصمیم‌گیری جمعی به دلایل مختلف می‌تواند عملکرد بهتری نسبت به تصمیمات فردی داشته باشد. ساده‌ترین استدلال مبتنی‌بر «خرد جمعی» است. با محاسبه تنوع اجتناب‌ناپذیر در دقت تصمیم‌گیری فردی، بهبود بیشتر در تصمیم‌گیری جمعی امکان‌پذیر است(Bosel, Reinal and Marshall, 2017). بنابراین، توانایی برتر گروه‌ها در حل وظایف از تصمیم‌گیری جمعی نشئت می‌گیرد. تصمیم جمعی امکان ایجاد تعاملات اجتماعی را به‌عنوان مکانیسمی برای اشتراک دانش و اطلاعات فراهم می‌کند (Carbone and Giannoccaro, 2015). تصمیم‌گیری جمعی وسیله مؤثری در حل سریع اختلاف‌ها و تعارضات در جامعه است (Telem, 1988).
۲. پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق در این مقاله شامل دو موضوع تحلیل هم‌رخدادی واژگان و تصمیم‌گیری جمعی است که به‌طور خلاصه به آن اشاره می‌شود.
۱. تحلیل هم‌رخدادی واژگان: تجزیه و تحلیل هم‌رخدادی واژگان را برای اولین بار کالون و همکاران[7] (1983) ارائه کردند. آنها تجزیه و تحلیل کلمات را به‌عنوان روشی پیشنهاد دادند که می‌تواند برای تعیین و نمایش ارتباط بین مفاهیم براساس اطلاعات متنی استفاده شود (صدیقی، 1393). این روش به‌تدریج با پیشرفت نسل‌های بعدی توسعه یافته و بالغ شده و به روش اصلی کاوش در نقاط مهم تحقیق و تکامل موضوعات تبدیل شده است (Zhu and Zhang, 2020).
وانگ و همکاران (2019) یک روش تجزیه و تحلیل هم‌رخدادی کلمات مبتنی‌بر معنایی را ارائه داد که می‌تواند دانش متخصص را در تجزیه و تحلیل کلمات ادغام کند.
سارسنبایوا و همکاران[8] (2023)، در مقاله‌ای با عنوان «نقشه‌برداری 20 سال تحقیق دسترسی در تعامل انسان و رایانه: تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی» موضوع‌های مرتبط با تعامل انسان و رایانه را خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی کرده‌اند و نمودارهای استراتژیک و تجزیه و تحلیل هسته-پیرامون شبکه‌ای برای ارزیابی و تجسم پیشرفت فکری تحقیقات دسترسی در تعامل انسان و رایانه را در دو دهه گذشته ترسیم کرده‌اند.
۲. تصمیم‌گیری جمعی: زلنر و همکاران[9] (2014)، در مقاله‌ای با عنوان «پیشبرد نظریه تصمیم‌گیری جمعی با مدل‌سازی عامل بنیان یکپارچه و تحلیل داده‌های مردم‌نگاری: نمونه‌ای در ترمیم بوم‌شناسی» الگوهای تعاملات از طریق جلسات رسمی و غیررسمی و مقادیر پارامتر را برای سازوکارهای مختلف نشان می‌دهد و مکانیسم‌های کلیدی تأثیرگذار بر فرایندهای تصمیم‌گیری جمعی را ارتقا می‌بخشد و ارزش مدل‌سازی عامل بنیان و ادغام آن با تجزیه و تحلیل داده‌های مردم‌نگاری را برای پیشبرد نظریه تصمیم‌گیری جمعی نشان می‌دهد.
مک‌هاق و همکاران[10] (2016)، در مقاله‌ای با عنوان «تصمیم‌گیری جمعی، رهبری و هوش جمعی: آزمایش با شبیه‌سازی عامل بنیان و یک مطالعه میدانی» به مطالعه چند سطحی (فردی و جمعی) به بررسی تصمیم‌گیری جمعی می‌پردازند. در این مقاله رویکرد رهبری جمعی به‌کار می‌رود و با استفاده از شبیه‌سازی‌های مبتنی‌بر عامل و داده‌های مطالعه میدانی کد شده یک مدل مفهومی چند سطحی برای تصمیم‌گیری جمعی معرفی می‌شود که شامل رهبری و هوش جمعی است. نتایج حاصل از هر دو روش نشان می‌دهد که بین فردی و هوش جمعی رابطه مثبت وجود دارد و همچنین بین هوش جمعی و کیفیت تصمیم‌گیری جمعی رابطه مثبت وجود دارد.
من[11] (2020)، در مقاله‌ای با عنوان «تصمیم‌گیری جمعی توسط عوامل منطقی با اولویت‌های مختلف» الگوی استفاده از اطلاعات اجتماعی با عوامل منطقی و اولویت مختلف را ایجاد می‌کند و نشان می‌دهد که نتیجه رفتار جمعی شدیداً به ساختار به اشتراک‌گذاری اولویت در گروه و همچنین کیفیت اطلاعات در محیط وابسته است.
گیبس[12] (2023)، در مقاله‌ای با عنوان «مسئولیت‌پذیری فردی، تصمیم‌گیری جمعی» بیان می‌کند که انگیزه‌های انحرافی با افزایش تعداد سیاستمداران درگیر در سیاستگذاری ضعیف‌تر می‌شود. به‌عبارتی، در گروه‌های بزرگ‌تر، سیاستمداران مسئولیت بیشتری در قبال انتخاب‌های سیاستشان دارند. این نتیجه نشان می‌دهد علاوه بر دادن اطلاعات بیشتر به سیاستمداران در مورد اینکه کدام سیاست‌ها به‌نفع شهروندان است، تشکیل گروه‌های بزرگ‌تر، انگیزه‌های قوی‌تری را برای سیاستمداران فراهم میکنند.
۳. روش‌شناسی
پژوهش حاضر نوعی مطالعه علم‌سنجی است که با استفاده از روش‌های تجسم شبکه‌های کتاب‌شناسی انجام شده است. نقشه‌برداری از ارتباطات بین‌رشته‌ای در قالب نقشه‌های علمی و روش‌های تجسم یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مطالعات علمی در دهه‌های اخیر است. نقشه‌های علمی با روش‌های گوناگونی تهیه شده است، از‌جمله همبستگی کلمات و تجسم. سه روش مشهور تجسم عبارتند از: تجسم مبتنی‌بر فاصله، تجسم مبتنی‌بر نمودار و تجسم مبتنی‌بر زمان (Raeeszadeh, Karamali and Sohrabi, 2018).
همچنین، تجزیه و تحلیل کلمات یک روش تحلیل محتواست که کتاب‌شناسی و فناوری متن‌کاوی را با هم ترکیب می‌کند تا معنای عمیق کلمات کلیدی را نشان دهد. کلمات کلیدی خوانندگان مقالات را قادر می‌سازند تا ساختار مفهومی یک رشته را بدون کنکاش متن کامل مقالات تعیین کنند (Uyar, Kilic and Koseoglu, 2020). تجزیه و تحلیل کلمات برای اهداف مختلفی از‌جمله کشف دانش و نقشه‌برداری از ساختارهای فکری رشته‌های علمی استفاده شده است (Nguyen, 2019).
کتاب‌شناسی به‌عنوان «مطالعه کمّی از واحدهای منتشر شده فیزیکی، یا واحدهای کتاب‌شناسی، یا جایگزین برای هریک» تعریف شده است (de la Hoz-Correa, Muñoz-Leiva and Bakucz, 2018). این روش برای کمک به دانشمندان به‌سرعت در خلاصه و تجزیه و تحلیل روند توسعه و وضعیت تحقیق در زمینه‌های موضوعی خاص مبتنی‌بر حجم زیادی از داده‌ها مناسب است (Qin etal., 2016) که شامل اقدام‌ها و تحلیل‌های کمّی است و برای واحدهای کتاب‌شناسی مانند کتاب، مقاله، مجله و مانند آن اعمال می‌شود و به‌دلیل رشد دانش در این زمینه، به یک موضوع قابل‌توجه تبدیل شده است (de la Hoz-Correa, Muñoz-Leiv and Bakucz, 2018).
۳-۱. تحلیل هم‌رخدادی کلمات
روش تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی مبتنی‌بر چهار فرض اصلی است: اول، هر زمینه تحقیق را می‌توان با لیستی از مهم‌ترین کلیدواژهها مشخص کرد Song etal., 2020) (Ibid.;. دوم، کلمات کلیدی را نویسندگان به‌دقت انتخاب میکنند و محتوای مقاله را به‌دقت نشان می‌دهند (Uyar, Kilic and Koseoglu, 2020). سوم، یک کلمه کلیدی یا یک موضوع اگر به‌صورت مکرر در ادبیات مرتبط ظاهر شود موضوع تحقیق را نشان می‌دهد زیرا محتوای اصلی مقاله را تصفیه و متمرکز می‌کند. بنابراین، اگر مقالات کلمات کلیدی یکسان داشته باشند، ممکن است دو مقاله را به‌عنوان یک مفهوم تحقیق مشابه در تئوری یا روش در نظر گرفت.
علاوه بر این، کلمات کلیدی هرچه شباهت بیشتری داشته باشند، فاصله نزدیک‌تری دارند (Liu, Chen and Huang, 2018). چهارم، وقوع همزمانی[13] در مقالات مختلف نشانگر همبستگی بین آنهاست. فراوانی وقوع هم‌زمان کلمات کلیدی حاکی از قوت رابطه بین آنهاست. محقق با استفاده از تجزیه و تحلیل کلمه‌ای می‌تواند پیوندهای بین مضامین تحقیق را در یک زمینه علمی به‌صورت کمّی تعیین کند (یعنی هرچه وقوع همزمانی بیشتر باشد، این همبستگی بیشتر است) (Qin etal., 2016; Feng, Zhang and Zhang, 2017; Ortiz-de-Urbina-Criado, Najera-Sanchez and Mora-Valentin, 2018).
ادبیات موجود در یک زمینه، نقطه شروع محققان برای ساختن چارچوب‌های جدید و آزمایش فرضیه‌ها و روابط است. روابط میان ساختمان‌های ادبیات همچنین می‌تواند با «علم‌سنجی» بررسی شود که برای نشان دادن ساختار دانش در زمینه خاص، به کتاب‌شناسی مراجعه کرده است (de la Hoz-Correa, Muñoz-Leiv and Bakucz, 2018). درواقع، برای کشف ساختار فکری در یک زمینه تحقیق، از روش تحلیل هم‌واژگانی استفاده می‌شود (Chen etal., 2019). تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی نه‌تنها کلمات کلیدی اصلی را برای یک موضوع از منظر فراوانی کلمات بلکه ارتباط بین آنها را نیز پیدا و سپس ترکیبی از روش‌های تحلیل همزمانی کلمات کلیدی و تجزیه و تحلیل خوشه‌ای برای کشف نقاط داغ[14] تحقیقات و قوانین تکامل موضوع ارائه می‌کند (حاضری، ملکی‌زاده و بیک خورمیزی، 1395؛ (Zhu and Zhang, 2020.
نقشه‌های کتاب‌شناسی مبتنی‌بر تجزیه و تحلیل‌های کلمه‌ای، مانند مطالعه حاضر می‌توانند به‌عنوان ابزار پیش‌بینی محققان برای تجسم سر‌رشته‌های مختلف و روابط آنها و در‌نتیجه روندهای آینده‌شناسایی شوند. هدف از این روش، اتصال مهم‌ترین مفاهیم با «کاهش فاصله بین توصیف‌کننده‌ها (یا کلمات کلیدی) به مجموعه‌ای از نمودارهای شبکه است که به‌طور مؤثر قوی‌ترین ارتباطات بین توصیف‌کننده‌ها را نشان می‌دهد» (de la Hoz-Correa, Muñoz-Leiv and Bakucz, 2018). «کتاب‌شناسی»، مبتنی‌بر تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی، می‌تواند به‌عنوان ابزار استخراج برای تجسم روابط مختلف، اهمیت و مرکزیت مورد استفاده قرار گیرد (Song etal., 2020).
۳-۲. مراحل تحلیل هم‌واژگانی
مراحل اصلی تحلیل هم‌واژگانی عبارتند از Chen etal., 2019) ؛(Gan and Wang, 2015:
مرحله اول، جمع‌آوری داده‌ها: پس از تعیین زمینه تحقیق می‌توان داده‌های تحقیق را جمع‌آوری کرد و مقالات، اطلاعات مرجع و زمان استناد به مقاله را از یک پایگاه داده استخراج کرد.
مرحله دوم، انتخاب کلمات کلیدی با فراوانی بالا: در تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی، از بخش‌های مختلف یک سند از‌جمله عنوان، چکیده، کلمات کلیدی و غیره می‌توان برای مطالعه رابطه بین مباحث استفاده کرد. فراوانی وقوع کلمات کلیدی نشانگر اهمیت و تمرکز تحقیقات است.
مرحله سوم، ایجاد شبکه مشترک کلمات: برای تولید یک تحلیل شهودی از ساختار فکری در یک زمینه تحقیق، یک نقشه علمی برای نمایش موضوع‌ها ارائه شده است. نقشه‌برداری مفهومی براساس دامنه لغات و تعداد دفعات شمارش مفاهیم در زمینه‌های هدف (خلاصه‌ها، کلمات کلیدی، عناوین و ...) تهیه می‌شود. هر کلمه کلیدی به‌عنوان یک گره[15] در نظر گرفته می‌شود و پیوند نمایانگر رابطه رخداد کلمات کلیدی است. این را می‌توان یک ماتریس تجسم هم‌واژگانی نیز نامید.
مرحله چهارم، تجزیه و تحلیل خوشه‌ای:[16] تجسم نقشه[17] و ویژگی‌های شبکه آن (مرکزیت و چگالی هر خوشه) با تجزیه و تحلیل ماتریس همزمانی به‌دست آمده است. مراحل اصلی تحلیل هم‌واژگانی را می‌توان به‌صورت شکل ۱ نشان داد.
|
رصد مفاهیم با فرکانس بالا |
|
نقشه‌برداری مفهومی براساس هستی‌شناسی |
|
نقشه‌برداری معنایی براساس هستی‌شناسی |
|
تحلیل خوشه‌ای |
|
تفسیر نتیجه |
|
انتخاب پایگاه داده |
|
جستجو در پایگاه داده |
|
بارگیری داده |
|
استخراج حوزه |
|
نقشه‌برداری مفهومی |
|
محاسبه فرکانس |
|
کسب اطلاعات |
|
پیش پردازش داده‌ها |
|
ساختار معنایی |
|
تحلیل نتایج |
شکل 1. مراحل اصلی در تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی
Feng, Zhang and Zhang, 2017. Source:
۳-۳. نرم‌افزار مورد استفاده
اطلاعات کتاب‌شناختی مربوط به «تصمیم‌گیری جمعی» با استفاده از تجسم شباهت (VOS) با روش متن‌کاوی و تجسم متن VOSviewer نسخه 1.6.8 (مرکز مطالعات علوم و فناوری دانشگاه لیدن، هلند) تجزیه و تحلیل شد. VOSviewer تجسمات مبتنی‌بر فاصله شبکه‌های کتاب‌شناسی را ارائه می‌دهد. VOSviewer همچنین برخی از ویژگی‌های ویژه متن‌کاوی را دارد. این نرم‌افزار علاوه بر ترسیم نقشه، خوشه‌بندی مفاهیم را با رنگ‌های خاص مشخص می‌کند. تعداد خوشه‌ها با یک پارامتر وضوح تعیین می‌شود و پارامتر با وضوح بالاتر نماینده[18] تعداد بیشتری از خوشه‌هاست. VOSviewer با استفاده از یک الگوریتم خوشه‌بندی پیش‌فرض، به‌طور خودکار اصطلاحات تصمیم‌گیری جمعی را با هم مرتبط می‌کند (Gan etal., 2019).
در یک شبکه کتاب‌شناسی، اغلب تفاوت‌های زیادی بین گره‌ها در تعداد روابط آنها با گره‌های[19] دیگر وجود دارد. در تجزیه و تحلیل شبکه‌های کتاب‌شناسی، معمولاً کاربر باید نرمال کردن[20] اختلاف‌ها بین گره‌ها را انجام دهد. VOSviewer عادی‌سازی قدرت ارتباط را به‌طور پیش‌فرض اعمال می‌کند (Raeeszadeh, Karamali and Sohrabi, 2018). پس از وارد کردن داده به نرم‌افزار VOSviewer، تجزیه و تحلیل شبکه‌های اجتماعی نویسندگان و اصطلاحات تصمیم‌گیری جمعی با فراوانی بالا و توزیع اصطلاحات با فرکانس بالا[21] تصمیم‌گیری جمعی با نرم‌افزار VOSviewer و نقشه‌های دو‌بعدی[22] نمایش داده می‌شود. همچنین برای تحلیل و ایجاد نمودارها اطلاعات کتاب‌شناختی هر نشریه، از‌جمله نویسنده، کشور و سال انتشار از نرم‌افزار Excel استفاده شد. در ادامه، براساس مراحل گفته شده در تحلیل هم‌واژگانی، مطالب ارائه می‌شوند.
مرحله اول؛ جمع‌آوری داده‌ها
اطلاعات مربوط به انجام این تحلیل در پایگاه وبآوساینس[23] جمع‌آوری شده که مهم‌ترین، معتبرترین و گسترده‌ترین پایگاه داده کتاب‌شناسی در زمینه‌های مرتبط با علوم اجتماعی است (Nájera-Sánchez, 2020). جامعه آماری این مطالعه شامل همه انتشارات نمایه شده مربوط به حوزه تصمیم‌گیری جمعی است.
مرحله دوم؛ انتخاب کلمات کلیدی با فراوانی بالا
در این مرحله جستجوی ساختار یافته‌ای از کلمات کلیدی اسناد، عناوین و خلاصه‌ها از سال 1970 تا آگوست 2022 (53 سال گذشته) است. کلمه کلیدی «تصمیم‌گیری جمعی» به بخش جستجوی پیشرفته وارد شد و عناوین، نویسندگان، فهرست مجلات و سایر اطلاعات کتاب‌شناختی مورد نیاز مقالات با استفاده از فیلترهای در نظر گرفته شده ذخیره شدند. جدول ۱ پروتکل جستجو را نشان می‌دهد.
جدول 1. پروتکل جستجو در پایگاه وبآوساینس
|
کلید واژه پایه |
معیار جستجو |
نوع سند |
بازه زمانی |
پایگاه داده WoS |
|
تصمیم‌گیری جمعی |
عنوان، کلمات کلیدی و چکیده |
کتاب، مقاله و ... |
تا آگوست 2022 |
Social Science Citation Index (SSCI) Science Citation Index (SCI) Emerging Sources Citation Index (ESCI) |
مأخذ: یافته‌های تحقیق.
از نظر ورودی و خروجی، تجزیه و تحلیل هم‌واژگانی با استفاده از مجموعه‌ای از اسناد انجام می‌شود که نشان‌دهنده اطلاعات اصطلاحاتی است که در آنها وجود دارد و با آنها ارتباط دارند. این اصطلاحات اغلب به‌عنوان کلمات کلیدی معرفی می‌شوند (Ortiz-de-Urbina-Criado, Najera-Sanchez and Mora-Valentin, 2018). گفتنی است، برای بهبود کیفیت داده‌ها، کلمات کلیدی بی‌معنی یا با معنی عمومی یا عبارات نامشخص یا کلمات با فراوانی کم حذف می‌شوند تا ویژگی‌های واژگان اصلی مشخص‌تر و مشهودتر شوند Wu and Sun, 2014) (Cobo etal., 2017;.
مرحله سوم؛ ایجاد شبکه مشترک کلمات
همان‌طور که بیان شد، ایجاد شبکه مشترک کلمات در نقشه‌برداری علمی اتفاق می‌افتد. نقشه‌برداری علمی یا نقشه‌برداری کتاب‌شناسی نمایش فضایی از چگونگی ارتباط ساختارها، رشته‌ها، تخصص‌ها و اسناد یا نویسندگان با یکدیگر است (Cobo etal., 2018). از این روش برای نشان دادن و کشف عناصر کلیدی پنهان (اسناد، نویسندگان، مؤسسه‌ها، موضوع‌ها و غیره) در زمینه‌های مختلف تحقیق استفاده می‌شود (Cobo etal., 2017).
نقشه‌برداری علمی شامل سه عنصر است: گره‌ها، خط‌ها و خوشه‌ها. گره‌های با اندازه بزرگ‌تر نشان می‌دهد که این گره با گره‌های دیگر ارتباط تنگاتنگی دارد و نقش‌های مهم‌تری را در شبکه ایفا میکنند. خطوط بین گره‌ها بیانگر ارتباط بین آنهاست. هرچه دو گره نزدیک‌تر باشند، تعداد خطوط بیشتر است. این خوشه‌ها برای مشخص کردن دسته‌های مختلف نقاط مهم تحقیق با شبکه‌های مدولار استفاده می‌شوند. این کلمات کلیدی در یک خوشه مشابه معمولاً با یکدیگر رابطه قوی دارند (Wang, Deng, and Wu, 2019).
مرحله چهارم؛ تجزیه و تحلیل خوشه‌ای
تجزیه و تحلیل خوشه‌ای و تجزیه و تحلیل کلمات روشی مؤثر در ساختن روابط و نقشه‌برداری از قدرت بین گزینه‌های اطلاعات در یک واحد متنی است. این روش به‌صورت گسترده در کتاب‌شناسی استفاده می‌شود و با تجزیه و تحلیل اطلاعات کلیدی استخراج شده از پایگاه داده، مانند تعداد ارجاعات، نویسندگان، کلمات کلیدی و غیره، بینشی در مورد مقدار زیادی از متن ساختار‌یافته فراهم می‌کند (Song etal., 2020).
تجزیه و تحلیل خوشه‌ای روش گسترده برای داده‌کاوی به‌منظور تجسم و تحلیل کتاب‌شناسی است. نتایج حاصل از خوشه‌بندی می‌تواند به‌صورت گرافیکی روند ادغام و خوشه‌ها را نشان دهد(Wei etal., 2019). در انجام تجزیه و تحلیل کلمات می‌توان الگوهای خاصی از خوشه‌بندی را بین مقالات علمی ضبط شده در جریان فعلی شناسایی کرد و با انجام آنالیز محتوای معنایی، می‌توان مشاهده کرد که مضامین در هریک از این خوشه‌ها به چه میزان رواج دارند. داخل بدنه، اشکال خاصی از خوشه‌بندی مخصوصاً حول کلمات کلیدی غالب مشاهده می‌شود که برخی از وابستگی‌های معنایی را نشان می‌دهد (Nguyen, 2019).
تجزیه و تحلیل خوشه‌ای، روش تجزیه و تحلیل آماری چند متغیره برای طبقه‌بندی کمی از چندین نمونه است. رویکرد تحلیلی اساسی این روش، ساخت یک ماتریس مشابه براساس آماری است که می‌تواند فاصله نمونه‌ها یا شاخص‌ها را از مشاهدات متعدد و سپس تقسیم مشاهدات را به خوشه‌ها براساس فاصله‌های اندازه‌گیری شده نشان دهد (Zhao etal., 2018).
خوشه‌ها با استفاده از روش استحکام لینک[24] تعیین می‌شوند، استحکام کل لینک به‌عنوان تعداد پیوندهایی تعریف می‌شود که یک گره با همه گره‌های دیگر شبکه به اشتراک می‌گذارد. مفاهیمی که به یک خوشه تعلق دارند با همان رنگ نمایش داده می‌شوند. آنها اغلب بیشتر از خوشه‌های خارج از خود هم‌زمان اتفاق می‌افتند (Nguyen, 2019).
هر موضوع را می‌توان با دو روش مرکزیت و تراکم توصیف کرد (Cabeza Ramirez, Sanchez-Canizares and Fuentes-Garcia, 2019) شاخص مرکزیت یکی از شاخص‌های مهم در تحلیل شبکه هم‌رخدادی واژگان است. این شاخص، به موقعیت گره‌های خاص در شبکه اشاره دارد و ارزش هر گره با شمارش تعداد همسایگانش به‌دست می‌آید. تعداد همسایگان براساس رابط‌هایی به‌دست می‌آید که به آن گره متصل هستند. در شبکه هم‌رخدادی واژگان، هرچه درجه مرکزیت واژه بیشتر باشد، ارتباطات شبکه‌ای بیشتری داشته و تأثیرگذارتر است. مرکزیت، میزان تعامل هر شبکه با شبکه‌های دیگر و همچنین تراکم قدرت داخلی شبکه را اندازه‌گیری می‌کند (Nájera-Sánchez, 2020). اکنون با استفاده از توضیحات داده شده به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته می‌شود.
۴. تجزیه و تحلیل یافته‌ها
پاسخ به سؤال 1: روند انتشارات در حوزه تصمیم‌گیری جمعی طی سال‌ها چگونه است؟
با استفاده از پروتکل جدول 1، با جستجو از سال 1970 تا آگوست 2022 مجموع 1494 سند[25] منتشر شده است که توزیع فراوانی آنها در نمودار ۱ نشان داده شده است.
نمودار 1. تعداد کل اسناد منتشر شده تا آگوست 2022
Source: www.webofscience.com
یافته‌ها نشان می‌دهد تعداد اسناد از یک مقاله در سال 1970 به 145 مقاله در سال 2021 رسیده است که رشد بسیار صعودی دارد. در نمودار ۲ مجموع ارجاعات به این اسناد در هر سال[26] نشان داده شده است.
نمودار 2. تعداد کل ارجاعات تا آگوست 2022
Source: Ibid.
با توجه به نمودار ۲ میزان استناد‌دهی در حوزه تصمیم‌گیری جمعی از سال 1970 رشد چشمگیری داشته است. به‌نحوی‌که تعداد مقالات و کل ارجاعات این حوزه و حوزه‌های وابسته به آن از سال 2010 تا سال 2020 به بیش از چهار برابر میزان خود نسبت به 40 سال گذشته قبل از آن رسیده است و این مسئله نشان‌دهنده اهمیت یافتن این حوزه تحقیقاتی است.
پاسخ به سؤال 2: کدام کشورها و مؤلفان انتشارات در این حوزه را رهبری میکنند؟
یافته‌ها نشان می‌دهد درمجموع 94 کشور در حوزه تصمیم‌گیری جمعی انتشارات داشته‌اند که در بین آنها کشورهای آمریکا با 419 مدرک، انگلستان با 253 مدرک، فرانسه با 155 مدرک، آلمان با 136 مدرک و بلژیک[27] با 99 مدرک بیشترین انتشارات را در این حوزه ثبت کرده‌اند. در بین مؤلفان نیز دنیوبورگ[28] با 44 رکورد، فرانکس[29] با 42 رکورد و پرات[30] با 23 رکورد بیشترین مقالات را ثبت کرده‌اند (میرباقری، رفیعی آتانی و پارسانژاد، 1400).
پاسخ به سؤال 3: مرتبط‌ترین موضوع‌ها در حوزه تحقیق چیست؟
با استفاده از پروتکل جدول ۱ اسناد تحقیقاتی منتشر شده در منطقه تحقیقاتی تصمیم‌گیری جمعی شناسایی شد که مهم‌ترین کلمات کلیدی آنها به‌صورت زیر است:
«تصمیم‌گیری جمعی، رفتار، تصمیم‌گیری، استخدام، اطلاعات، هیمنوپتران، رهبری، انتخاب محل لانه، ارتباطات، خودسازماندهی، مدل، سازمان‌دهی، انتخاب، ارزیابی، مستعمرات، مورچه‌ها، حشرات اجتماعی، انتخاب، دقت، پویایی».[31]
در این بخش کلمات کلیدی با فراوانی بالا در حوزه تصمیم‌گیری جمعی مورد بحث قرار می‌گیرد. درمجموع 20 کلمه اصلی پرکاربرد که نمایانگر خصوصیات اصلی و ابعاد موضوع و مطالعه موردی در حوزه تحقیق است، برای تجزیه و تحلیل دامنه نمونه[32] شناسایی شده است. این 20 کلمه با بالاترین لینک و رخداد و فرکانس بالا در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول 2. دسته‌بندی کلمات کلیدی حوزه تحقیق
|
ردیف |
کلید‌واژه |
فراوانی |
پیوند |
رخداد |
ردیف |
کلید‌واژه |
فراوانی |
پیوند |
رخداد |
|
1 |
تصمیم‌گیری جمعی |
458 |
304 |
429 |
11 |
هیمنوپتران |
82 |
117 |
66 |
|
2 |
تصمیم‌گیری |
119 |
236 |
147 |
12 |
سازمان |
46 |
143 |
53 |
|
3 |
رفتار |
267 |
219 |
160 |
13 |
انتخاب |
52 |
134 |
53 |
|
4 |
اطلاعات |
72 |
182 |
84 |
14 |
ارزیابی |
47 |
135 |
52 |
|
5 |
مدل |
44 |
172 |
80 |
15 |
مستعمرات |
41 |
110 |
39 |
|
6 |
رهبری |
73 |
155 |
68 |
16 |
مورچه‌ها |
33 |
110 |
44 |
|
7 |
استخدام |
111 |
141 |
72 |
17 |
انتخاب |
34 |
134 |
47 |
|
8 |
ارتباطات |
62 |
145 |
62 |
18 |
حشرات اجتماعی |
34 |
108 |
38 |
|
9 |
انتخاب محل لانه |
68 |
129 |
65 |
19 |
پویایی |
32 |
113 |
52 |
|
10 |
خودسازماندهی |
63 |
131 |
58 |
20 |
دقت |
29 |
110 |
35 |
مأخذ: همان.
براساس داده‌های جدول ۲ می‌توان گفت این 20 کلمه بیشترین اهمیت در نقشه علمی تحقیق دارند و گره‌ها و لینک‌های زیادی با آنها در ارتباط هستند. طبق اطلاعات به‌دست آمده، تصمیم‌گیری جمعی با 429 رخداد[33] و 304 پیوند[34] به‌عنوان متمرکزترین و متراکم‌ترین کلمه و تصمیم‌گیری با 147 رخداد و 236 پیوند دومین رتبه و رفتار با 160 رخداد و 219 پیوند به‌عنوان سومین رتبه متمرکز و متراکم شناسایی شد. نمودار ۳ مهم‌ترین کلمات کلیدی با تعداد فراوانی بالا را نشان می‌دهد.
نمودار 3. مهم‌ترین کلمات کلیدی با تعداد فراوانی بالا
مأخذ: یافته‌های تحقیق.
پاسخ به سؤال 4: چه مجلاتی بیشتر مقالات را منتشر میکنند؟
10 مورد از مهم‌ترین حوزه‌های موضوعی تحقیق[35] شناسایی شده در نمودار ۴ آمده است.
نمودار 4. مهم‌ترین حوزه‌های موضوعی تحقیق شناسایی‌شده
|
% of 1494 (مجموع اسناد) |
|
علوم کامپیوتر اقتصاد و تجارت علوم زیستی قانونگذاری علوم فناوری علوم مهندسی جانورشناسی علوم رفتاری علوم پزشکی روانشناسی |
مأخذ: همان.
همان‌طور‌که در نمودار ۴ نشان داده شده است، یکی از حوزه‌های مهم تصمیم‌گیری جمعی، سیاستگذاری و تقنین است. به‌عنوان نمونه، حوزه «قانونگذاری» حدود 13 درصد کل انتشارات را شامل می‌شود و چهارمین محور مهم موضوعی است که در تصمیم‌گیری جمعی به آن پرداخته شده است؛ زیرا اغلب قانونگذاری‌ها در شوراها و مجالس انجام می‌شود که شیوه تصمیم‌گیری آنها به‌صورت جمعی است. همچنین نتایج نشان می‌دهد از بین منابع انتشاراتی، پنج مجله که بیشترین تعداد مقالات را در این حوزه منتشر کرده‌اند عبارتنداز: پلاس وان[36] با 38 مدرک، رفتار حیوانات[37] با 32 مدرک، بوم‌شناسی رفتاری و جامعه‌شناسی[38] با 32 مدرک، روش‌های فعالیت‌های علوم زیستی جامعه سلطنتی[39] با 25 مدرک، یادداشت‌های سخنرانی در هوش مصنوعی[40] با 21 مدرک.
پاسخ به سؤال 5: دامنه‌های اصلی در حوزه تصمیم‌گیری جمعی چیست؟
براساس یافته‌های به‌دست آمده، تقسیم‌بندی خوشه‌ها در جدول ۳ نشان داده شده است.
جدول 3. خوشه‌ها
|
شماره خوشه |
رنگ |
دسته |
زیرمجموعه خوشه |
استحکام کل لینک |
|
1 |
قرمز |
مدل |
141 |
385 |
|
2 |
سبز |
تصمیم‌گیری جمعی |
68 |
2158 |
|
3 |
بنفش |
رفتار |
56 |
984 |
|
4 |
نارنجی |
اطلاعات |
36 |
520 |
|
5 |
آبی |
خودسازماندهی |
28 |
429 |
|
6 |
مشکی |
مشارکت |
13 |
162 |
مأخذ: همان.
اولین خوشه (قرمز) مربوط به دسته مدل است که با 141 اصطلاح بیشترین آیتم را در کل شبکه دارد. دومین خوشه (سبز) به تصمیم‌گیری جمعی با 68 اصطلاح مربوط است که با توجه به اینکه بیشترین رخداد و پیوند را در شبکه دارد، از مهم‌ترین خوشه‌ها محسوب می‌شود. به همین صورت اطلاعات خوشه‌ها در جدول ۳ به‌ترتیب تعداد اصطلاحات موجود نشان داده شده است. با بررسی کل 6 خوشه و زیرخوشه‌های آنها، 7310 لینک با کل قدرت لینک 14314 شناسایی شد. تعداد خوشه‌ها، لینک‌ها و میزان پراکندگی مفاهیم در سطح نقشه نشان‌دهنده تمرکز نسبتاً خوبی است و این امر نمایانگر آن است که پژوهشگران توانسته‌اند به‌صورت متمرکز و عمیق روی مقوله‌های این حوزه کار کنند. شکل ۲ نحوه خوشه‌بندی در حوزه تصمیم‌گیری جمعی را در قالب نقشه هم‌رخدادی واژگان نشان می‌دهد.
شکل 2. نقشه هم‌رخدادی واژگان در حوزه تصمیم‌گیری جمعی طی سال‌های ۲۰۲۰ - ۱۹۷۰
مأخذ: یافته‌های تحقیق.
در این نقشه گره‌هایی که مرکزیت و تراکم بیشتری دارند، به‌صورت دایره‌های بزرگ‌تر نشان داده شده‌اند. رنگ‌ها نشان‌دهنده خوشه‌های موضوعی و اندازه و بزرگی دایره نشان‌دهنده وزن آن مفهوم یا به‌عبارت دیگر تعداد تکرار یا هم‌رخدادی آن موضوع است (نیک‌کار، علیجانی و کرمی، 139۶؛ (Nájera-Sánchez, 2020). با این توضیح، موضوع‌های رفتار، تصمیم‌گیری، مدیریت، حکمرانی، رهبری و مشارکت مفاهیم اصلی خوشه‌ها محسوب می‌شوند. بزرگی و کوچکی دایره‌ها نشان‌دهنده میزان دانش موجود در مورد هر مفهوم است و بیان می‌کند که بیشترین انتشارات در این مقوله‌ها بوده است. بدیهی است، موضوع تصمیم‌گیری جمعی که موضوع اصلی تحقیق به‌شمار می‌آید، دارای بزرگ‌ترین گره و بیشترین پیوند باشد. همچنین، موضوع‌هایی مانند «اخلاق، تاب‌آوری، کشاورزی و عوامل» در این نقشه گره‌های کوچک وجود دارد و هیچ پیوندی با دیگر مقوله‌های موضوعی ندارد و از جایگاه پایینی در این نقشه‌های موضوعی برخوردار است که نشان می‌دهد به این موضوع‌های پژوهشی توجه کافی نشده است.
از‌آنجا‌که فاصله بین مفاهیم در سطح نقشه نشان‌دهنده ارتباط بین مفاهیم است، سه گره تصمیم‌گیری جمعی، رفتار، تصمیم‌گیری بزرگ‌ترین و نزدیک‌ترین گره‌ها به یکدیگر هستند که نشان می‌دهد این موضوع‌ها ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند و نقش‌های مهم‌تری را در شبکه هم‌رخدادی واژگان ایفا میکنند و قدرت تأثیرگذاری بیشتر و اهمیت و مرکزیت نزدیکی[41] فراوان‌تری در شبکه دارند. به‌عبارت‌دیگر، به این معناست که در متون موجود، به تأثیر آنها بر یکدیگر توجه شده است. همچنین، زمانی که فاصله زیاد موضوع تصمیم‌گیری جمعی از نوآوری[42] یا عزیمت گروه[43] دیده می‌شود، به این معناست که در ادبیات موجود به تأثیر این مفاهیم بر یکدیگر کمتر توجه شده است.
پاسخ به سؤال 6: بیشترین انتشارات مربوط به کدام حوزه‌هاست؟
برای یافتن تجزیه و تحلیل کلمات کلیدی و تغییرات پویا در نقاط داغ در حوزه تحقیق، کلمات با فراوانی بالا با استفاده از نمودار چگالی نرم‌افزار VOSviewer به‌دست آمده است. در استخر داده‌ها تعداد 5173 کلمه کلیدی یافت شد. در تحلیل هم واژگانی آستانه هم‌رخدادی برای کلیدواژهها تعیین می‌شود. در این تحقیق حداقل هم‌رخدادی برای هر کلمه کلیدی پنج بار در نظر گرفته شده است. بدیهی است حوزه‌های کوچک که واژه‌های آنها آستانه هم‌رخدادی را کسب نکرده‌اند، از نتایج تحلیل حذف می‌شوند. با در نظر گرفتن آستانه هم‌رخدادی فوق برای واژه‌های مورد بررسی، نرم‌افزار تعداد 342 کلمه در مدارک مورد مطالعه، شناسایی کرد و نقشه تراکم این واژگان ترسیم شد که در شکل ۳ نشان داده شده است.
شکل ۳. تراکم کلمات استفاده شده نویسندگان در حوزه تصمیم‌گیری جمعی طی سال‌های ۲۰۲۰– ۱۹۷۰ (آستانه[44] = 5)
مأخذ: همان.
هر نقطه رنگی، چگالی اصطلاحات موجود را در آن نقطه نشان می‌دهد. به‌طور پیش‌فرض، رنگ‌ها از آبی تا سبز و از زرد تا قرمز متغیر است. هرچه تعداد اصطلاحات اطراف یک نقطه افزایش یابد و وزن اصطلاحات همسایه بزرگ‌تر شود، رنگ نقاط از زرد تا قرمز خواهد بود. از‌طرف‌دیگر، با تعداد کمتری اصطلاح در یک نقطه و وزن کمتری از اصطلاحات همسایه، رنگ‌ها به‌رنگ آبی نزدیک‌تر هستند (Raeeszadeh, Karamali and Sohrabi, 2018).
همان‌طور که در شکل ۳ قابل مشاهده است، کلید‌واژه «تصمیم‌گیری جمعی» قرمز است و بیشترین فراوانی را دارد (رخداد = 429) بعداز آن «رفتار» (رخداد = 267)، «تصمیم‌گیری» (رخداد = 119)، «استخدام» (رخداد = 111) قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده میزان دانش در این مقوله‌هاست و بیانگر این است که در این حوزه‌ها انتشارات بیشتری ارائه شده است. با بررسی‌های انجام شده در 1494 سند منتشر شده، «تصمیم‌گیری جمعی» در 458 سند (32%)، «رفتار» در 267 سند (19%)، «تصمیم‌گیری» در 119 سند (8%)، «هیمنوپتران» در 82 سند (5%) و «رهبری» در 73 سند (5%) را از انتشارات دربرمی‌گیرند.
پاسخ به سؤال 7: آینده علمی در حوزه تصمیم‌گیری جمعی به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
برای نمایش تحول موضوع‌های مختلف طی زمان، از تجزیه و تحلیل همزمانی کلمات کلیدی استفاده می‌شود. در این تحلیل رنگ‌های مختلف، مباحثی را با توجه به فرکانس ظاهر[45] نشان می‌دهند که درک موضوع‌هایی را که در حال حاضر مشخص هستند و مواردی که مورد غفلت قرار گرفته‌اند تسهیل می‌کند. اما تجزیه و تحلیل همزمانی محدود است به‌دلیل اینکه تعداد کمی از سال‌ها را پوشش می‌دهد (Ortiz-de-Urbina-Criado, Najera-Sanchez and Mora-Valentin, 2018). توزیع اصطلاحات حوزه تحقیق براساس میانگین زمان در شکل ۴ نشان داده شده است.
شکل ۴. نقشه همزمانی کلمات کلیدی در زمینه تصمیم‌گیری جمعی در سال‌های گذشته
مأخذ: همان.
با توجه به‌شکل ۴، ترتیب انتشارات در ابتدا به رنگ آبی و در ادامه انتشارات جدیدتر به رنگ زرد یا قرمز ظاهر شده است. در سال 2010 متداول‌ترین اصطلاحات هیمنوپترا، حشرات اجتماعی، خودسازماندهی، انتخاب محل لانه بوده‌اند. با نزدیک شدن به سال 2014 کلمات تصمیم‌گیری جمعی، رفتار، تصمیم‌گیری، مدل رایج‌ترین اصطلاحات بوده‌اند و در سال‌های نزدیک‌تر به 2020 اصطلاحات حکمرانی، شناخت، هماهنگی و همکاری رایج‌ترین اصطلاحات هستند. این نقشه نشان می‌دهد که مطالعات پژوهشگران از بررسی روی حشرات اجتماعی به‌سمت مسائل اجتماعی انسانی سوق پیدا کرده است.
۵. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در اواخر قرن بیستم، «مشارکت» به یک کلمه رایج در سراسر علوم اجتماعی و سیاسی تبدیل شد. مشارکت تقریباً در فهرست راه‌حل‌های همه افراد برای معضلات جامعه ظاهر شد و اگر حکمرانی بیش از حد بالا به پایین بود، رویکرد مشارکتی نوید گسترش مسیر‌های ارتباطی بین حکمرانان و مردم را می‌داد (Altschuler and Corrales, 2013). متناسب با گسترش این رویکرد، ادبیات تصمیم‌گیری جمعی نیز گسترش پیدا کرده است، زیرا تصمیم‌گیری جمعی یکی از الزامات پیاده‌سازی حکمرانی مشارکتی است. علاوه بر این، تصمیم‌گیری جمعی روشی برای مقابله با طیف وسیعی از مشکلات و تعارضات به‌حساب آمده است که در آن افراد به‌طور مرتب با مذاکره با یکدیگر و همکاری در اجرا، به تصمیمات رضایت‌بخش و قانع‌کننده می‌رسند. نمودار تعداد اسناد منتشر شده و نمودار مجموع استنادها به‌خوبی نشان داد که حوزه تصمیم‌گیری جمعی اخیراً با استقبال پژوهشگران مواجه شده و طی ۱۰ سال چهار برابر انتشارات در این خصوص رشد کرده است. یافته‌های حاصل از ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان نیز مؤکّد این مسئله است که موضوع تصمیم‌گیری جمعی بزرگ‌ترین گره (اهمیت) است و بیشترین پیوند را با موضوع‌هایی از قبیل: رفتار، حکمرانی، رهبری و مدیریت دارد. همچنین، با بررسی حوزه‌های تحقیق مرتبط با تصمیم‌گیری جمعی این نتیجه به‌دست آمد که علاوه بر علوم مهندسی و پزشکی، حوزه‌های سیاستگذاری مانند قانونگذاری از‌جمله حوزه‌های مورد توجه در تصمیم‌گیری جمعی است. اما اطلاعات به‌دست آمده از تحلیل هم‌واژگانی نیز نشان می‌دهد که مطالعات موردی در این حوزه اغلب روی حشرات اجتماعی مانند مورچه‌ها و زنبورها انجام شده است. دلیل این موضوع می‌تواند دسترسی آسان به مجموعه زیادی از نمونه آماری، هزینه کمتر نسبت به نمونه انسانی، شباهت رفتاری در برخی از موارد با جامعه انسانی و نهایتاً الگو‌برداری از آن برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای جوامع انسانی باشد. البته با توجه به تفاوت‌های بنیادین بین جوامع انسانی و سایر موجودات، پیش‌بینی می‌شود که این‌گونه پژوهش‌ها به‌زودی به مقدار بیشتری بر نمونه‌های انسانی صورت گیرد.
نتایج به‌دست آمده در این مقاله با نتایج تحقیق هرادیو و همکاران (2020) و وانگ و همکاران (2021) همسو است. به‌عبارتی، در این مقالات تحلیل کتاب‌سنجی تصمیم‌گیری گروهی انجام گرفته است و روند روبه‌رشد انتشارات در این حوزه تأیید شده است و مرتبط‌ترین موضوع‌های تحقیقاتی و چگونگی رشد علاقه به آنها در طول سال‌ها توضیح داده شده است.
در این مطالعه سعی شد علاوه بر نشان دادن روند انتشارات در حوزه تصمیم‌گیری جمعی و بیان اطلاعات جمعیت‌شناختی محققان، کاربرد روش تصمیم‌گیری جمعی در حکمرانی مشارکتی و نمایی از آینده علمی در این حوزه ارائه شود. این مقاله می‌تواند اهمیت استفاده از تصمیم‌گیری جمعی در سیاستگذاری و قانونگذاری را شفاف‌تر کند. به‌طوری‌که نتایج به‌دست آمده می‌تواند برای پژوهشگران و مدیران علاقه‌مند به این حوزه مورد استفاده قرار گیرد تا در جهت برنامه‌ریزی برای انتخاب موضوع پژوهش، توسعه متوازن موضوع‌ها، طرح‌ریزی‌های پژوهشی، آینده‌نگاری پژوهشی و به‌کارگیری دستاوردهای تصمیم‌گیری جمعی مؤثر باشد. با توجه به مطالب گفته شده، پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتی چگونگی رسیدن به تصمیم‌گیری جمعی با توجه به ترجیحات مختلف افراد مشخص شود و فواید به‌کارگیری تصمیم‌گیری جمعی در حکمرانی بررسی شود.
[1]. Collective
[2]. Bibliometric
[3]. Conceptual Science Mapping
[4]. Wang etal.
[5]. Heradio etal.
[6]. TreeMaps
[7]. Callon etal.
[8]. Sarsenbayeva etal.
[9]. Zellner etal.
[10]. McHugh etal.
[11]. Mann
[12]. Gibbs
[13]. Co-occurrence
[14]. Hotspots
[15]. Node
[16]. Cluster Analysis
[17]. Visualization Map
[18]. Representative
[19]. Nodes
[20]. Normalization
[21]. High Frequency Terms
[22]. 2-Dimensional Maps
[23]. Web of Science
[24]. Total Link Strength
[25]. Total Publications
[26]. Sum of Times Cited Per Year
[27]. Belgium
[28]. Deneubourg
[29]. Franks
[30]. Pratt
[31]. »Collective Decision Making, Behaviour, Decision Making, Recruitment, Information, Hymenoptera, Leadership, Nest-Site Selection, Communication, Self-organization, Model, Organization, Selection, Evolution, Colonies, Ants, Social Insects, Choice, Accuracy, Dynamics«.
[32]. Scope of the Sample
[33]. Occurrences
[34]. Links
[35]. Research Areas
[36]. Plos One
[37]. Animal Behaviour
[38]. Behavioral Ecology and Sociobiology
[39]. Proceedings of the Royal Society Biological Sciences
[40]. Lecture Notes in Artificial Intelligence
[41]. مرکزیت نزدیکی، فاصله یک گره با گره‌های دیگر در شبکه را می‌سنجد، هرچه یک گره به دیگر گره‌ها نزدیک‌تر باشد، آن گره برگزیده‌تر است.
[42]. Innovation
[43]. Group Departures
[44]. Threshold
[45]. Frequency of Appearance
)