تخصیص و بهره‌برداری از انفال در ایران (مطالعه موردی: واگذاری معادن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری اقتصاد اسلامی، عضو هیئت علمی و مدیرگروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

 
با ابلاغ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل (44) و واگذاری ثروت‌های عمومی به بخش خصوصی سؤالات جدیدی در این حوزه مطرح است. مقاله حاضر با روش کیفی و تحلیلی ـ توصیفی؛ از طریق جست‌وجو در منابع و مصادر پیشین به گردآوری اطلاعات درباره ثروت‌های عمومی از باب انفال پرداخته و سپس با تکیه بر قواعد اصولی، فقهی و روش اجتهادی، موضوع را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. ثروت‌های عمومی (انفال) شامل مواردی است که بشر در پدید آوردن آن نقشی ندارد و همان‌طور که چیستی انفال تأسیسی نیست و شارع همان نظر عرف عقلا را دارد، در حوزه مصرف نیز شیوه عقلایی مدنظر شارع است. البته فقیه حاکم باید با تنظیم سیاست‌های شرعی در حوزه تعریف و مصرف، به تدوین و ارائه راهبرد بپردازد. همچنین درباره ضوابط بهره‏برداری از معادن (که مطالعه موردی این تحقیق است)، تطبیق بسیار کمی بین قوانین موضوعه و فقه امامیه دیده می‏شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Allocation and Utilization of the Spoils (Anfal) in Iran (Case Study: Transference of Mines)

نویسنده [English]

  • Hassan Aghanazari
چکیده [English]

New questions have been raised after the Act of Enforcing General Principles of Article 44 of the Iranian Constitution and transference of mines to the private sector. The article collects data about the Spoils (Anfal) by a qualitative, analytical and descriptive method through searching in previous sources and resources and then reviews the topic on the basis of principles and rules of Islamic theology and jurisprudence and the Ijtihad method. The Spoils (Anfal) include things that humans have no roles in creating them. As the Spoils are among the pre-Islamic prescripts, and the legislator of Islam has accepted the customs of reasonable persons, their utilization is also based on reasonable methods. The Islamic ruling must, of course, design strategies through organizing Islamic policies on definition and utilization of the Spoils. There is very little consistency between positive laws and Imamite jurisprudence upon utilization of mines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Spoils (Anfal)
  • Mines
  • Public Resources
  • Common Resources
  • Public Property
  • Private Property
  • Criteria

مراجع

  1. 1. قرآن کریم.

    2. نهج البلاغه.

    3.آملی، میرزا محمد تقی (1380 هـ . ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی‏، چاپ اول، تهران، بی‌نا.

    4. آیین‏نامه اجرایی قانون معادن مصوب 1377.

    5. ابن حمزه، محمد بن علی بن حمزه طوسی (1408 هـ .ق). الوسیله إلی نیل الفضیلة، چاپ اول، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی (ره).

    6. ابن منظور، محمدبن مکرم (1416 هـ . ق). لسان العرب، ج 11، بیروت، مؤسسه تاریخ العربی.

    7. ابو الصلاح حلبی، ابو الصلاح تقی‌الدین بن نجم‌الدین بن عبیدالله بن عبدالله بن محمد (1403 هـ . ق). الکافی فی الفقه‏، چاپ اول، اصفهان، بی‌نا.

    8. آقارضا بن محمدهادی همدانی (1416 هـ . ق). مصباح الفقیه، چاپ اول، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.

    9.امام خ‍مینی‌، سیدروح‌ال‍ل‍ه‌ (1378). ال‍بیع‌/ ت‍ق‍ریر ل‍م‍ا اف‍اده ‌... الام‍ام‌ ال‍خ‍مینی‌، تألیف‌ [ص‍حیح‌ م‍ح‍رر]‌ م‍ح‍م‍دح‍سن‌ ال‍ق‍دیری، ج 3،  ت‍ه‍ران‌، مؤسس‍ه‌ تنظیم‌ و نش‍ر آث‍ار ام‍ام‌ خ‍مینی‌ (ره‌).

    1. امام خمینی، سید‌روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، چاپ اول، قم، مؤسسه دار‌العلم‏.
    2. جمال‌الدین مقداد بن عبد الله فاضل مقداد (1404 هـ . ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، چاپ اول، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).
    3. حر عاملی، محمد بن حسن بن علی (1409 هـ . ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    4. _____ (1414 هـ . ق). وسایل‌الشیعه، ج 17، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    5. حکیمی، محمد (1376). معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی (ع)، حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    6. حلبی، ابن ابی المجد علاء‌الدین علی بن حسن (1414 هـ . ق). إشارة السبق إلی معرفة الحق‏، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    7. حلبی، ابن زهره، حمزه بن علی حسینی (1417 هـ . ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع‏، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق (ع)‏.
    8. حلی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410 هـ .ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی‏، چاپ دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    9. حلی، شیخ حسین (1415 هـ . ق). بحوث فقهیة، چاپ چهارم، مؤسسة المنار.
    10. حلی، یحیی بن سعید (1405 هـ . ق). الجامع اللشرائع‏، چاپ اول، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
    11. خمینی، سید مصطفی (بی‌تا). ولایة الفقیه‏، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره‏.
    12. خوانساری، سید احمد (1405 هـ .ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع‏، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان‏.
    13. راوندی، قطب‌الدین سعید بن عبدالله بن حسین (1405 هـ .ق). فقه القرآن‏، چاپ دوم، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی (ره).
    14. سلار دیلمی، حمزة بن عبد العزیز (1404 هـ .ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی، چاپ اول، قم، منشورات الحرمین.
    15. سیدعلی بن محمد بن ابی معاذ طباطبایی (صاحب ریاض) (1418 هـ .ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل ( ط- الحدیثه)، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    16. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی (1405 هـ . ق). رسائل الشریف المرتضی‏، چاپ اول، ‏قم، دار‌القرآن الکریم‏.
    17. شهید اول، محمد بن مکی عاملی (1412 هـ .ق). البیان، چاپ اول، قم، محقق.
    18. _____ (1414 هـ .ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
    19. _____ (1417 هـ . ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    20. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی (1410 هـ .ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، چاپ اول، کتابفروشی داوری.
    21. _____ (1413 هـ . ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام‏، چاپ اول، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه.
    22. _____ (1419 هـ . ق). فوائد القواعد، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
    23. _____ (بی‌تا). حاشیه شرائع الإسلام، چاپ اول، ‏قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
    24. شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین (الف 1415 هـ . ق). کتاب الخمس، چاپ اول، قم، انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    25. _____ (ب 1415 هـ . ق). کتاب المکاسب‏، چاپ اول، قم، انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‏.
    26. شیخ طبرسی (1415 هـ . ق). تفسیر مجمع‌البیان، بیروت، مؤسسه الاعلمی المطبوعات.
    27. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری (1413 هـ . ق).المقنعة، چاپ اول، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید (ره).
    28. ص‍در، م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر (1424 هـ . ق). اق‍ت‍ص‍ادنا، مرکز ‌الابحاث و الدراسات‌التخصصیة اللشهید الصدر.
    29. _____ (1421 هـ . ق). الاسلام یقود الحیاة المدرسة الاسلامیه رسالتنا، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة اللشهید الصدر.
    30. ضوابط زیست‏محیطی‌ فعالیت‌های معدنی مصوب 3 اردیبهشت سال 1384 مجلس شورای اسلامی.
    31. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن‏ (الف 1400 هـ . ق). الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، قم، جامع چهلستون.
    32. _____ (1387 هـ .ق). المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    33. _____‏ (ب1400 هـ .ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی‏، چاپ دوم، بیروت، دار‌الکتاب العربی‏.
    34. _____ (بی‌تا). الجمل و العقود فی العبادات‏، قم، بی‌نا.
    35. _____ (1407 هـ . ق). تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، دارالکتب الاسلامیه.
    36. طیفی، ابراهیم بن سلیمان (1413 هـ .ق). السراج الوهاج لدفع عجاج قاطعة اللجاج‏، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    37. عاملی، جواد بن محمد حسینی (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط- القدیمة)، بی‌جا، بی‌نا.
    38. عبدعلی بن جمعه العروسی (1415 هـ . ق). تفسیر نور الثقلین، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان.
    39. علامه حلی حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (بی‌تا). تذکرة الفقهاء ( ط- الحدیثه)، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    40. _____ (1314 هـ .ق). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    41. _____ (1410 هـ . ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان‏، چاپ اول، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‏.
    42. _____ (1411 هـ .ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین‏، چاپ اول، تهران، مؤسسه طبع و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
    43. _____ (1412 هـ . ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب‏، چاپ اول، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.‏
    44. _____ (الف 1413 هـ . ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، بی‌جا، بی‌نا.
    45. _____ (ب 1413 هـ .ق). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، چاپ دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    46. علامه حلی (فخر المحققین)، محمد بن حسن بن یوسف اسدی (1387 هـ .ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم، مؤسسه اسماعیلیان‏.
    47. علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین (1379 هـ . ش). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ ششم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    48. فاضل آبی، حسن بن ابی طالب یوسفی (1417 هـ .ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع‏، چاپ سوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    49. ‏فاضل، جواد کاظمی، جواد بن سعد بن علی اسدی (بی‌تا). مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام‏، بی‌جا.
    50. فراهانی فرد، سعید (1381). سیاست‌های اقتصادی در اسلام، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
    51. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410 هـ . ق). العین، چاپ دوم، قم، منشورات الهجره.
    52. فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی ابن شاه محمود (بی‌تا). مفاتیح الشرائع‏، بی‌جا، بی‌نا.
    53. قاضی ابن براج طرابلسی، عبد العزیز بن نحریر (1406 هـ .ق). المهذب، چاپ اول، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    54. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    55. قانون معادن مصوب 33 خرداد 1377 البته با توجه به قانون اصلاح قانون معادن مصوب 22 آبان 1390.
    56. کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین عاملی (1409 هـ . ق). رسائل المحقق الکرکی‏، چاپ اول، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی‏.
    57. _____ (1413 هـ . ق). رسالة قاطعة اللجاج فی تحقیق حل الخراج‏، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    58. _____ (1414 هـ . ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)‏.
    59. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407 هـ . ق). الکافی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
    60. کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین (1416 هـ . ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق (ع)‏.
    61. مجلسی، محمدباقر (1403 هـ . ق). بحارالانوار،چاپ سوم، بیروت، دارالحیا التراث العربی.
    62. محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1407 هـ . ق). المعتبر فی شرح المختصر، چاپ اول، قم، مؤسسه سید‌الشهداء (ع)‏.
    63. _____ (1408 هـ . ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
    64. _____ (1412 هـ . ق). نکت النهایة ـ النهایة و نکتها، چاپ اول، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    65. _____ (1418 هـ . ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة، چاپ ششم، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة.
    66. _____ (1413 هـ . ق). الرسائل التسع‏، چاپ اول، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی (ره)‏.
    67. محمد حسن بن باقر نجفی (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق/مصحح: شیخ عباس قوچانی‏، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.‏
    68. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1376). «لایحه معادن؛ ابهام در تعاریف و مصداق‏ها»، مجله مجلس و پژوهش 1376، شماره 23.
    69. المصطفوی، الشیخ حسن (1417 هـ . ق). التحقیق فی کلات القرآن الکریم، چاپ اول، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    70. مطهری، مرتضی (1391). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، چاپ چهل‌ودوم، صدرا.
    71. مغنیه، محمد جواد (1421 هـ . ق). فقه الإمام الصادق علیه السلام‏، چاپ دوم، قم، مؤسسه انصاریان‏.
    72. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403 هـ . ق). مجمع‌الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، چاپ اول، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    73. _____ (الف 1413 هـ . ق). الرسالة الأولی فی الخراج‏، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    74. _____ (ب 1413 هـ .ق). الرسالة الثانیة فی الخراج‏، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.‏
    75. _____ (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن‏، چاپ اول، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    76. منتظری، حسین علی (1408 هـ . ق). دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، المرکز العاملی الدراسات الاسلامیه.
    77. _____ (بی‌تا). الخمس و الانفال، قم، انتشارات اسلامی.
    78. موسوی عاملی (صاحب المدارک)، محمد بن علی (1411 هـ . ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، چاپ اول، بیروت، مؤسسه آل‌البیت (ع).
    79. الموسوعة الفقهیة الکویتیة (1404 هـ . ق). وزارت الأوقاف و الشئون الاسلامیه، الکویت.
    80. مهدوی کنی، محمدرضا (1380). اصول و مبانی اقتصاد اسلامی در قرآن، دانشگاه امام صادق (ع).
    81. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1363). سیمای اقتصاد اسلامی از دیدگاه قرآن، روزنامه جمهوری اسلامی ، چهارم اردیبهشت.
    82. یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی (1405 هـ . ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار