لزوم رژیم‌سازی براساس مدیریت یکپارچه منابع آب؛ مطالعه موردی: حوضه کُر - ارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان؛

2 دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول)؛

چکیده

بعد از فروپاشی نظام اتحادیه جماهیر شوروی سابق، حوضه کُر - ارس با خلأ مدیریت یکپارچه منابع آب مواجه شد. نظام متمرکز مدیریت آب در سه کشور جدید‌التأسیس جنوب قفقاز شامل: جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان فروپاشید، ترکیه پروژه عظیم«داپ» را روی ارس به اجرا گذاشته و ایران نیز برای جبران کسری سهمیه 50 درصدی خود از ارس‌، ضمن احداث سدهای مشترک با جمهوری آذربایجان، پروژه انتقال آب ارس را برای تأمین همزمان آب شرب تبریز و نجات دریاچه ارومیه به اجرا گذاشته است.
در این میان، اگرچه رژیم آبی دوجانبه بجا مانده از دوران شوروی سابق کماکان استمرار یافته و به توافقنامه‌های دوجانبه جدید میان کشورهای ساحلی گسترش یافته است، اما ازآنجا‌که ماهیت رودخانه ارس از «مرزی» به «فرامرزی» تغییر یافته است و در پیوند با کُر نظام رودخانه واحدی را تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر تعداد اعضای کشورهای ساحلی از سه به پنج افزایش یافته است؛ بنابراین به نظر نمی‌رسد رژیم حقوقی دو‌جانبه بتواند پاسخگوی نیازها و چالش‌های کنونی و آتی در حوضه کُر - ارس باشد.
مقاله حاضر با بررسی و تحلیل چالش‌های ناشی از فقدان مدیریت یکپارچه منابع آب و رژیم آبی منطقه‌ای در دوره پساشوروی، به این نتیجه می‌رسد که الحاق کشورهای ساحلی حوضه کُر - ارس به کنوانسیون 1997 سازمان ملل و ایجاد رژیم آبی جدید بر‌اساس قواعد 2004 برلین در سطح حوضه می‌تواند به رفع خلأ‌ها کمک کند و آینده همکاری‌ها را در این حوضه آبی مشترک تضمین کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Exigency for Building a Regime Based on Integrated Water Resources Management; Case Study: Kor-Aras Basin

نویسندگان [English]

  • Ahmad Kazemzadeh Dowlatabad 1
  • Shahrooz Ebrahimi 2
1 PhD student of International Relations, University of Isfahan;
2 Associate Professor of International Relations, University of Isfahan (corresponding author);
چکیده [English]

After the collapse of the Soviet Union, the Kor-Aras Basin faced a vacuum of integrated water resources management. The centralized water management system collapsed in the three newly formed countries of the South Caucasus, consisting of the Republic of Azerbaijan, Armenia, and Georgia. As a result Turkey launched the massive "DAP" project on Aras. Furthermore, in order to compensate for its 50% quota deficit from Aras, and while constructing joint dams with the Republic of Azerbaijan, Iran has launched the Aras water transfer project to simultaneously supply drinking water to Tabriz and save the Urmia Lake.
Despite the fact that the bilateral water regime has continued since the collapse of the Soviet Union and has led to new bilateral agreements, the change in the nature of the Aras River from "border" to "transboundary" and its attachment to the Kor River to form a single river system, and the increase in the number of coastal member states from three to five, seem to have led to the inability of the bilateral legal regime to deal with the needs and the current and future challenges of the Kor-Aras Basin.
The present article examines and analyzes the challenges arising from the lack of integrated management of water resources and regional water regime in the post-Soviet period. Results show, the accession of the coastal states of the Kor-Aras Basin to the 1997 UN Convention and the creation of a new water regime based on the 2004 Berlin Rules regarding basins, can help fill existing gaps and guarantee future cooperation in this joint watershed. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Integrated Water Resources Management (IWRM)
  • Kor-Aras Basin
  • Water Regime
  • Southern Caucasus
  • Border and Transboundary Rivers

مراجع

  1. اردبیلی اصل، بهرام و لیلا آقایی (1386). «بررسی داده‌های بارندگی در حوضه آبریز سد ارس با استفاده از آرشیو داده‌های سایت NASA»، مقاله ارائه شده به سمینار سومین کنگره ملی مهندسی عمران، تبریز.
  2. اسفندیاری درآباد‌، فریبا، مهدی عالی جهان، مسعود رحیمی و ارسلان مهروز (1392). «‌آشکارسازی آماری تأثیر پدیده گرمایش جهانی بر ناهنجاری‌های دبی حوضه رودخانه ارس»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، (4) 1.
  3. امیراحمدیان، بهرام (1381). جغرافیای کامل قفقاز، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  4. امین‌زاده، الهام (1397). حقوق آب؛ فرصت‌ها و راهکارها، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  5. ایرنا (1399). «تکاپو برای تکمیل طرح هفت‌ساله انتقال آب ارس به تبریز»، برگرفته از:   

    https://www.irna.ir/news/83859313.

  6. آزاد‌بخت‌، بهرام و غلامرضا نوروزی (1387). جغرافیای آب‌های ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  7. آوریده، فریبا، جلال عطاری و محسن عبداللهی (1395). «‌مطالعه تطبیقی اصول و قواعد بین‌المللی حاکم بر تقسیم آب در رودخانه‌های فرامرزی‌»، فصلنامه علوم محیطی، (2) 14.
  8. پاک‌نژاد متکی، حمید‌رضا و عبد‌الرضا فرجی‌راد (1389). «هیدروپولتیک رودخانه مرزی ارس و تأثیر آن بر امنیت استان اردبیل»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، (28) 7.
  9. پور‌هاشمی، سید‌عباس، اکرم نعمتی و فلورا حیدری (1392). «رژیم حقوقی حفاظت محیط زیست آباره‌های بین‌المللی با تأکید بر تنگه هرمز»، حقوق و سیاست، (2) 9.
  10. حیدری، اسدالله (1391). «تحلیل هیدروپلتیک ایران و کشورهای همسایه (مطالعه موردی کشورهای عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان‌، نخجوان و ارمنستان)»، جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، (35)10.
  11. خالقی‌نژاد، مریم (1398). «مزایا و معایب برنامه‌های آبی ترکیه در رودخانه ارس»، برگرفته از:

      http://peace-ipsc.org/fa.

  12. دهشیری، محمدرضا، حکمت‌آراء، حامد (1397). « دیپلماسی آب ایران در قبال همسایگان»، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان‌، (4)6.
  13. ستاری، محمد‌تقی (‌1396). «بررسی اثرات منطقه‌ای پروژه‌های توسعه منابع آب ترکیه (‌مطالعه موردی پروژه گاپ و سد ایلی‌سو)»، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری (52)، برگرفته از: 

    http://www.npps.ir/ArticlePreview.aspx?id=131941.

  14. شوریان، مجتبی (‌1395‌). «مدیریت جامع منابع آب؛ راهکا‌ر حل پایدار بحران آب»، برگرفته از: 

    http://npps.ir/ArticlePreview.aspx?id=61552.

  15. شولی‌، علیرضا، جبار وطن‌فدا و فریبا آوریده (1394). «بررسی نظریه‌های حقوقی و مقررات تقسیم آب در قوانین و معاهدات بین‌المللی آب‌های مرزی»، فصلنامه علمی - ترویجی دانشکده علوم و فنون مرز، (2)6.
  16. شیرازیان، شیرین و عطیه خطیبی (‌1394). «‌حقوق بهره‌برداری غیرکشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی با نگاهی به توسعه پایدار»، پایداری، توسعه و محیط زیست، (4) 2.
  17. شیرزادی، مرضیه و محمد‌جواد حق‌شناس‌ (1397). «مدیریت آب در جمهوری آذربایجان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، (102) 25.
  18. «طرحی با عنوان انتقال آب از ارمنستان و گرجستان به دریاچه ارومیه نداریم» (1394). برگرفته از:

    http://iraneconomist.com/fa/news/85115.

  19. عسگرخانی‌، ابومحمد (1383). رژیم‌های بین‌المللی، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
  20. عطاری‌، جلال و فریبا آوریده‌ (1396). «بررسی تحلیلی قراردادهای آب‌های مرزی ایران با همسایگان‌»، مطالعات حقوق انرژی، (2)3.
  21. عسگرخانی، ابومحمد (1381). «نظریه رژیم‌های بین‌المللی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 57.
  22. فتحی، تورج (1395). «ارس زیر تیغ آلودگی»، روزنامه شرق.
  23. فرشته‌پور‌، محمد و دیگران (1394). «چالش‌های ژئوپولتیکی منابع آب‌های زیرزمینی بین‌المللی با تأکید بر منابع مشترک ایران‌»، فصلنامه ژئوپولتیک، (3)11.
  24. قمرنیا، هوشنگ (1399). «بررسی حقابه ایران از رودخانه مرزی ارس در شمال غرب کشور و اثرات پروژه داپ ترکیه بر آن»، برگرفته از:

    http://razipress.ir/News/Item/30383.

  25. کلانتری، جلال و حامد حکمت‌آرا (1399). «دیپلماسی آب و اختلاف‌های آبی در منطقه قفقاز جنوبی»، مطالعات علوم محیط زیست ،5(3).
  26. کلانتری، کیومرث، رضا مکنون و داریوش کریمی (1396). «استقرار چارچوب حقوقی مدیریت یکپارچه منابع آب در حوضه‌های آبریز ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، (‌25) 7. 
  27. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری و گفتگو‌های راهبردی (1395). «بررسـی چالش‌های هیدروپلیتیـک ایـران و لـزوم دیپلماسـی آب در حـل تنش‌هـای سیاسـی – آبی»، بر‌گرفته از:

    http://www.css.ir/Media/PDF/1398/07/24/637068434490173949.pdf.

  28. مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور (1397). «بررسی تأثیرات برنامه‌های تنظیم آب کشورهای همسایه در حوضه‌های مشترک مرزی بر ایران»، برگرفته از:   

    https://waterhouse.ir/news/.

  29. محمد‌علی‌پور، فریده و حامد طالبیان (1397). «منابع آبی مشترک در حوضه کورا - ارس؛ پیشران صلح در قفقاز جنوبی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، (1).
  30. محمودی‌، سید‌علی و حامد حکمت آرا (1398). «دیپلماسی آب و اختلافات آبی در منطقه آسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، (1)12.
  31. ممتاز، جمشید (1373و 1374). «نظام حقوقی منابع آب آبراه‌های بین‌المللی خاورمیانه»، حقوق بین‌المللی، ش 18 و 19.
  32. مولوی، حسین، عبد‌المجید لیاقت و بیژن نظری (1395). «ارزیابی سیاست‌های اصلاح الگوی کشت و مدیریت کم‌ آبیاری با استفاده از مدل‌سازی پویایی سیستم (مطالعه موردی: حوضه آبریز ارس)». مدیریت آب و آبیاری، 6(2).
  33. میان‌آبادی، حجت و اعظم امینی (1398). «در‌هم‌تنیدگی آب، سیاست و محیط زیست در حوضه آبریز دجله و فرات»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپولیتیک، 11(2).
  34. میان‌آبادی، حجت (1392). «‌ملاحظات سیاسی و امنیتی و حقوقی در مدیریت رودخانه‌های مرزی»، پژوهش‌های روابط بین‌الملل، (9)1.
  35. Bayram, T, A. Erkus and D. Ozturk (2014). "The Past, Present and Future of Water Resources in Turkey", Journal of the Institute of Natural and Applied Sciences, 19 (1-2).
  36. Campana, Michael E., Berrin Basak Vener and Baek Soo Lee (2012). "Hydrostrategy, Hydropolitics and Security in the Kura-Araks Basin of the South Caucasus, Universities Council on Water Resources Journal of Contemporary Water Reserch and Education, 149(12).
  37. ESCWA and BGR (2013). "Inventory of Shared Water Resources in Western Asia", Retrived from https: //www.unescwa.org/publications/inventory-shared-water-resources-western-asia.
  38. "Encyclopedia Britannica", Retrieved from https://www.britannica.com.
  39. Food and Agriculture Organization. (2017). "Water Resource", Retrieved from http://www.fao.org/aquastat/en.
  40. Huseynova. H. (2015). "Water-Energy Nexus and Transboundary Water Management as Part of Integrated Water Resource Management in Azerbaijan, Tbilisi: Konrad-Adenauer- Stiftung (KAS)", Retrieved from https://www.kas.de/wf/doc/kas_43558-1522-1-30.pdf?151208062836
  41. Krasner, S. (1981). "Structural Causes and Regime Consequences", International Organization, 12(36).
  42. Organization for Economic Co-operation and Development)OECD) (2014). "Integrated Water Resources Management in Eastern Europe, the Caucasus and Central Asia", NewYork and Geneva, Retrieved from http://www.unece.org/index.php?id=35306.
  43. Tkhilava, Nino. (2015). "Importance of Integrated Water Resources Management in Flood and Flash Flood Management", American Journal of Environmental Protection, 4(3-1).
  44. UN -Water (2012). "Status Report on the Application of Integrated Approaches to Water Resources Management", Retrieved from https://www.un.org/waterforlifedecade/pdf/un_water_status_report_2012. pdf.
  45. UN -Water (2018). "The United Nations World Water Development Report: Nature-Based Solutions for Water, Paris, UNESCO", Retrieved from https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/261424e.pdf.
  46. UNDP Project Document (2010). "Reducing Transboundary Degradation in the Kura-Aras Basin", Retrieved from https://iwlearn.net/resolveuid/5ed0f3514f4447f4703162c0ca76b1c1. 
  47. UNDP/GEF (2007). "Kura-Aras River Basin Transboundary Diagnostic Analysis", Retrieved from http://www.ais.unwater.org/ais/aiscm/getprojectdoc.php?docid=771.
  48. UNDP/GEF (2013). "Transboundary Diagnostic Analysis for the Kura-Aras River Basin. Baku, Tbilisi and Yerevan", Retrieved from https://www.ge.undp.org/content/georgia/en/home/library/environment_energy/transboundary-diagnostic-analysis-for-the-kura-aras-river-basin-.html.
  49. UNDP/GEF. (2014). "Reducing Transboundary Degradation in the Kura-Aras River Basin, FINAL Terminal Evaluation Report", Retrieved from https://erc.undp.org/evaluation/documents/download/8220.
  50. United Nations and Organization for Economic Co-operation and Development (2014). "Integrated Water Resources Management in Eastern Europe, the Caucasus and Central Asia", New York and Geneva, Retrieved from http://www.unece.org/index.php?id=35306.
  51. Yilmaz, E. and C. Koc (2015). "Evaluation of Water Resources Management in Turkey", Retrieved from http://www.uaiasi.ro/zootehnie/Pdf/Pdf_Vol_63/Ebru_Yilmaz.pdf.
  52. Yu, Winston, E. Cestti Rita and Young Lee (2015). "Toward Integrated Water Resources Management in Armenia", https://www.researchgate.net/publication/272086492_Toward_Integrated_Water_Resources_Management_in_Armenia.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار