الزامات حقوقی کارآمدی نظام نظارت و بازرسی با تأکید بر روابط مراجع عام نظارتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی؛

چکیده

تعبیه نظام نظارت و بازرسی، از مشترکات اکثریت نظام‌های حقوقی محسوب می‌شود که به اشکال گوناگونی در کشورهای مختلف طراحی شده است. در نظام حقوقی ایران، دیوان محاسبات کشور (مرجع نظارتی خاص) و سازمان بازرسی کل کشور (مرجع نظارتی عام) دو نهاد نظارتی دارای جایگاه مبتنی‌بر قانون اساسی هستند که پایه‌های اصلی نظام نظارت بر دستگاه‌های دولتی را تشکیل می‌دهند. ضرورت ارتباط نظام‌مند و هماهنگی میان مراجع نظارتی به عنوان یک ضرورت حتمی و عقلی در طراحی نظام نظارت و بازرسی در کشور مبنای پژوهش حاضر است؛ امری که در قوانین و مقررات مربوط به دو مرجع نظارتی فوق، مورد توجه مقتضی قرار نگرفته است. این مقاله درصدد پاسخگویی به این پرسش‌هاست که آیا در نظام حقوقی ایران مجموعه نهادها و مراجع نظارتی، در ارتباط نظام‌مند با یکدیگر قرار دارند؟ آیا در این باره نظام حقوقی مشخصی وجود دارد یا هماهنگی میان آنها به ابتکارات عملی نهادهای فوق واگذار شده است؟ این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی ضمن اشاره به ضرورت هماهنگی و ارتباط نظام‌مند میان مجموعه نظام نظارتی، در ابتدا حدود صلاحیت‌های دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور را بررسی کرده و در نهایت به ارزیابی سازوکارهای هماهنگی و ایجاد ارتباط نظام‌مند میان مراجع نظارتی مزبور پرداخته است. براساس یافته‌های این پژوهش، به‌رغم تصویب مقرراتی درباره ایجاد هماهنگی میان مراجع نظارتی (به خصوص با ایجاد شورای دستگاه‌های نظارتی) سازوکار مذکور به دلیل مشخص نبودن حد و مرز دقیق وظایف مراجع یاد شده و نسبت آنها با یکدیگر و اکتفا به ایجاد صرفاً یک شورای خاص بدون فراهم کردن مقدمات مقتضی، به نتایج مورد نظر نائل نشده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Legal requirements for the efficiency of the monitoring and inspection system by emphasizing the relationships of public supervisory authorities

نویسنده [English]

  • Mohammad Ghasem Tangestani
Assistant Professor, Department of International Law, Faculty of Law and Political Sciences, Khwarazmi University;
چکیده [English]

Embedding a control system is one of the common elements of most legal systems, which has been established in different ways in different countries. In the Iranian legal system, Supreme Audit Court (as a specific control body) and State Inspection Organization (as a public control body) are two supervisory bodies with a constitution-based position, both of which form the main foundations of the system of monitoring governmental organizations. The basis of the present study is the necessity of systematic relationships and coordination between supervisory authorities as a definite and rational necessity in establishing a supervision and inspection system in the country. This matter has not been given attention in the laws and regulations of the above two supervisory bodies. This work attempts to answer these questions: Are the supervisory bodies and authorities in a systematic relationship in the Iranian legal system? Is there a specific legal system in this regard, or is the coordination between them left to the practical initiatives of the above bodies? This study was conducted using a descriptive-analytical method. In addition to pointing out the necessity of systematic coordination and communications between control and inspection bodies, this work first investigates the limitations of the competencies of state inspection organizations and the supreme audit court and finally evaluates the coordination mechanisms and the systematic communication between the supervisory bodies. According to the findings, despite the approval of regulations regarding the establishment of coordination between supervisory authorities (especially with the establishment of the Council of Supervisory Bodies), the above mechanism is not clear due to the lack of clear boundaries of the duties of the said authorities and their relationships. The desired results cannot be achieved simply by establishing a special council without providing the requirements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Supervision
  • Coordination
  • Regulating relationships
  • Supervisory bodies
  1. استیفن پی و همکاران (1392). مبانی مدیریت، ترجمه محمدعلی حمیدرفیعی و همکاران، چاپ دوازدهم، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  2. احمدی، مرتضی (1376). «ساختار نظارتی در تشکیلات جمهوری اسلامی ایران»، جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات نخستین همایش علمی و پژوهشی نظارت و بازرسی در کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  3. الوانی، سیدمهدی (بی‌تا). «طراحی سامانه مدیریت یکپارچه توسعه پایدار کشور»، طرح پژوهشی فرهنگستان علوم، قابل دسترسی به نشانی:

 http://www.ias.ac.ir/index.php/2015-09-21-08-02-58/968-2017-09-04-10-15-48.

  1. امیر، علی‌نقی (1385). «طراحی مدلی برای بررسی نظارت اثربخش در سازمان»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، مرکز پژوهش و آموزش سازمان بازرسی کل کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  2. امین ورزلی، نصرالدین (1389). «حسن جریان امور؛ کنکاش نظری و مفهومی و شاخص‌سازی»، گزارش پژوهشی مرکز پژوهش و برنامه‌ریزی سازمان بازرسی کل کشور، سال سوم، ش 24.
  3. بیکدلو، فهیمه و فرج‌اله رهنورد (1396). «سنجش هماهنگی میان‌سازمانی و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در سازمان‌های عمومی»، فرایند مدیریت و توسعه، دوره 30، ش 2.
  4. تنگستانی، محمدقاسم (1397). «شاخص‌های حقوقی نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین»، گزارش نشست علمی پژوهشگاه قوه قضائیه، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
  5. راسخ، محمد (1390). نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، چاپ دوم. تهران، دراک.
  6. رضائیان، علی (1396). مبانی سازمان و مدیریت، چاپ بیستم، تهران، سمت.
  7. رنجبری، ابوالفضل و علی بادامچی (1385). حقوق مالی و مالیه عمومی، چاپ هفتم، تهران، مجد.
  8. شریفی، اصغر (1385). «آسیب‌شناسی ساختارهای نظارتی در ایران و ارائه چارچوبی برای نظارت کارآمد»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، مرکز پژوهش و آموزش سازمان بازرسی کل کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  9. شفیع‌زاده، رضا (1385). «نظام نظارت و ارزیابی مؤثر، ویژگی‌ها و الزامات»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، مرکز پژوهش و آموزش سازمان بازرسی کل کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  10. شیخ‌الاسلام، نجمه و همکاران (1396). «واکاوی موانع هماهنگی بین سازمان‌های بخش عمومی ایران»، فصلنامه علمی - پژوهشی مدیریت سازمان‌های دولتی، دوره 5، ش 4.
  11. طالقانی، غلامرضا (1385). «مطالعه تطبیقی نظارت در جمهوری اسلامی ایران با چندین کشور جهان»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، مرکز پژوهش و آموزش سازمان بازرسی کل کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  12. عبداللهی، جواد (1385). «موانع و محدودیت‌های اعمال نظارت کارآمد»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، مرکز پژوهش و آموزش سازمان بازرسی کل کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.
  13. عربیان، اصغر (1390). «رسیدگی شبه‌قضایی در دیوان محاسبات کشور چالش‌ها و فرصت‌ها»، دانش حسابرسی، سال 11، ش 4.
  14. فتاحی اردکانی، حبیب‌الله (1391). راهبردهای ارزیابی و نظارت اثربخش: با نگاهی به رویکردها و برنامههای سازمان بازرسی کل کشور، تهران، آثار فکر.
  15. فلاح‌زاده، علی‌محمد و زهرا زارعی (1392). «بررسی تطبیقی سازمان بازرسی کل کشور و نهاد آمبودزمان»، فصلنامه حقوق اداری، ش 2.
  16. موسوی، سیدفضل‌اله و سیدمهدی موسوی (1390). «تعدد دستگاه‌های نظارتی؛ فرصت یا تهدید»، دانش ارزیابی، سال سوم، ش 7.
  17. موسوی‌زاده، سیدشهاب‌الدین (1397). «نظارت سازمان بازرسی کل کشور بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین»، گزارش نشست علمی پژوهشگاه قوه قضائیه.
  18. میرزایی اهرنجانی، حسن (1376). «نقش نگرش‌ها و ارزش‌ها در ساختارهای نظارتی سازمان»، در جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات نخستین همایش علمی و پژوهشی نظارت و بازرسی در کشور، تهران، سازمان بازرسی کل کشور.