ارزیابی صندوق درآمدهای ملی ناشی از فروش منابع طبیعی تجدید‌ناپذیر؛ با تأکید بر صندوق توسعه جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری سیاستگذاری عمومی، دانشگاه تهران

چکیده

برخی از اقتصاددانان قرن بیستم معتقدند منابع طبیعی یکی از عوامل کلیدی رشد اقتصادی محسوب می‌شود؛ اما کندی رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه که دارای منابع طبیعی‌اند پدیده‌ای غیرمنتظره در ادبیات توسعه اقتصادی است. نکته مهم این است که منابع طبیعی به‌خودی‌خود نه نعمت‌اند و نه مصیبت؛ بلکه عامل تعیین‌کننده، نحوه مدیریت و استفاده از این درآمدها می‌باشند. داشتن سرمایه طبیعی یکی از عوامل توسعه است و این عامل زمانی که با سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی و انسانی تلفیق شود، می‌تواند پیشرفت ایجاد کند. کشورهای در حال توسعه دارای منابع طبیعی برای جلوگیری از پدیده نفرین منابع تاکنون سیاست‌هایی همچون خصوصی‌سازی، تنوع بخشیدن به صادرات، توزیع مستقیم درآمدهای نفتی و صندوق درآمدهای ملی را به‌کار گرفته‌اند. در ایران حساب ذخیره ارزی از سال ۱۳۷۹ برای مدیریت درآمدها در دوران رونق و رکود نفتی ایجاد شد. مدعای مقاله حاضر این است که براساس تجربیات کشورها، در سطح ترتیبات نهادی کلان، زمانی عملکرد صندوق با موفقیت همراه است که با کاهش نقش دولت، شبکه‌ای از روابط میان دولت، نهادهای اجتماعی و صنعت شکل گیرد. در سطح خرد نیز بر عواملی همچون شفافیت، پاسخ‌گویی، معیارهای شفاف و واضح برای پس‌انداز و خرج کردن، جلوگیری از اصلاحات اختیاری قانون، حسابرسی دقیق و ارائه گزارش‌های منظم و برگزاری جلسات علنی با حضور رسانه‌ها تأکید ‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of National Revenue Fund from the Sale of Non-renewable Natural Resources; with Emphasis on Iran’s National Development Fund

نویسنده [English]

  • Hasan Karimifard
چکیده [English]

Some of the economists of the twentieth century believed that national resources is a key factor of economic growth, but slowly economic growth in developing countries which had natural resources was an unexpected phenomenon in the literature of economic growth. It is worth noting that natural resources are neither curse nor blessing, however they are determinant factors to manage and use of these revenues .In order to avoid the curse phenomenon of resources, developing countries have used policies such as privatization, diversifying exports, direct distribution of oil revenues and national revenues fund. Since 2000, Iran’s Foreign Exchange Reserves Account has been established to manage revenues during the oil boom and bust. This paper reviews the experiences of different countries in responding to the question, which in some cases concluded to success while in the others to failing management of the resources. Based on the development theories and the experiences of developing countries at the macro-level institutional arrangements, our propose is that the only way to manage the fund performance is reducing the government's role and at the same time making a network of relationships among the state, society and industry. This network will play an equal and active role in managing the fund. At the micro-level there is an emphasized on such a factors as transparency, accountability, clear measures for saving and spending , prevent arbitrary changes to the law, and providing regular and detailed reports on all completed tasks (including cash flows and credit allocation) and holding public meetings with the presence of media.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oil
  • Development
  • Foreign Exchange ReservesAccount
  • National Development Fund

مراجع

  1. اصغری، هاجر (1387). «حساب ذخیره ارزی؛ انحلال هیئت امنای حساب ذخیره ارزی و جایگزینی آن با کمیسیون اقتصادی هیئت دولت»، مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد.
  2. اوانز، پیتر (1380). توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، انتشارات طرح نو.
  3. بانک جهانی (1387). توسعه اقتصادی و چشم‌اندازهای آن در خاورمیانه و شمال آفریقا؛ شکوفایی نفتی و مدیریت درآمد، ترجمه سیدصفدر حسینی، تهران، نشر دانشگاه تهران.
  4. برادران شرکا، حمیدرضا و سعید ملک‌الساداتی (1387). «حکمرانی خوب کلید توسعه آسیای جنوب‌‌غربی»، مجله راهبرد، ش 46، زمستان 1386 و بهار1387.
  5. بهبودی، داود و حسین صادقی (1383). «حساب ذخیره ارزی، مبانی، تجربه کشورها و عملکرد ایران»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، ش سیزدهم.
  6. خبرگزاری فارس (1387). «نادران در گفت‌و‌گو با فارس: انحلال هیئت امنای حساب ذخیره ارزی غیر قانونی است»، شماره: 8702221424، دسترسی در:

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8702221424.

  1. خبرگزاری مجلس شورای اسلامی (خانه ملت) (1389). «با تصویب نمایندگان: وظایف و ترکیب هیئت اعضای امنای صندوق توسعه ملی مشخص شد»، دسترسی در:

http://www.icana.ir/News/Parliament/2010/12/131784/0/default.aspx.

  1. ــــــــــ (1389). «در سال‌های برنامه پنجم توسعه صورت می‌گیرد؛ واریز حداقل 20 درصد از منابع حاصل از صادرات نفت به صندوق توسعه ملی»، دسترسی در:

http://www.icana.ir/News/Parliament/2010/12/131761/0/default.aspx.

  1. ــــــــــ (1389). «در جلسه علنی عصر امروز صورت گرفت: تعیین وظایف هیئت عامل صندوق توسعه ملی»، دسترسی در:

http://www.icana.ir/News/Parliament/2010/12/131791/0/default.aspx.

  1. ــــــــــ (1389). «نمایندگان در تصویب بند «ی» ماده (76) تأکید کردند؛ تغییر اساسنامه و انحلال صندوق توسعه فقط با تصویب مجلس»، دسترسی در:

http://www.icana.ir/News/Parliament/2010/12/131849/0/default.aspx.

  1. خیرخواهان، جعفر (1383). نهادهای سیاسی و حکمرانی؛ حکمرانی خوب، تهران، دفتر مطالعات اقتصادی، مرکزپژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  2. رابینسون، جیمز و تورویک راگنار (1387). «بیراهه پروژه‌های سرمایه‌گذاری فیل سفید»، ترجمه جعفر خیرخواهان، روزنامه دنیای اقتصاد، 16 اردیبهشت 1387.
  3. صلواتی، احمد (1385). «گزارش عملکرد حساب ذخیره ارزی 1379 لغایت خرداد 1385»، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 8126.
  4. صندوق توسعه ملی جمهوری اسلامی ایران (1391). «اساسنامه صندوق توسعه ملی»، دسترسی در:

http://www.ndf.ir/files/asasname.pdf.

  1. کارل، تری لین (1388). معمای فراوانی؛ رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی، ترجمه جعفر خیرخواهان، تهران، نشر نی.
  2. مجلس شورای اسلامی (1389). «قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، اسناد قانونی.
  3. ــــــــــ (1389). «قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، اسناد قانونی.
  4. مردوخی، بایزید (1384). «مدیریت ثروت نفتی و حساب ذخیره ارزی در برنامه سوم توسعه»، فصلنامه اقتصاد و جامعه، ش پنجم.
  5. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام (1388). بازنگری کارکرد و ساختار حساب ذخیره ارزی (گزارش مقدماتی)، تهران، معاونت پژوهش‌های اقتصادی مجمع تشخیص مصلحت نظام.

19. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1389). «لایحه برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، دسترسی در:

http://rc.majlis.ir/fa/legal_draft/show/771977.

21. Agosin, Manuel (2005). "Export Diversification and Growth in EmergingEconomies", Paper Provided by University of Chile, Department of Economics.

22. Amouzegar, Jahangir (2005). "Iran's Oil Stabilization Fund: A Misnomer", Middle East Economic Survey, Vol. XLVIII, No. 47, November.

23. Asfaha, Samuel (2007). "National Revenue Funds: Their Efficacy for Fiscal International Institute for Sustainable Development (IISD)", Stability and Intergenerational Equity.

24. Birdsall, Nancy and Arvind Subramanian (2004). "Saving Iraq from its Oil", Foreign Affairs, July-August.

25. Carneiro, Francisco (2007). "Development Challenges of Resource-Rich Countries: The Case of Oil Exporters", NESG Economic Indicators, Vol. 13, No. 4.

26. Crane, Keith, Rollie Lal and Jeffrey Martini (2008). Iran’s Political,Demographic, andEconomicVulnerabilities, RAND Corporation.

27. Daniel, James (2001). "Hedging Government Oil Price Risk", International Monetary Fund (IMF), Working Paper 011185, Washington, DC.

28. Fasano, Ugo (2000). "Review of the Experience with Oil Stabilization and Savings Funds in Selected Countries", International Monetary Fund (IMF) Working Paper No. 00/112.

29. Hesse, Heiko (2008). "Export Diversification and Economic Growth", The International Bank for Reconstruction and Development/ The World Bank on Behalf of the Commission on Growth and Development, Working Paper No. 21, Washington, DC.

30. Karimli, Leyla (2007). "Informed Citizenry, Accountable Government and the Effective Management of Oil Resources", International Policy Fellowship Program, Open Society Institute, Budpest.

31. Kelly, Andrew and Nicolas OKeefe (2008). "The Santiago Principles: A Step Forward for Sovereign Wealth Funds", October, Avalibale at: http://www.lw.com/ Resources.aspx?page=FirmPublicationDetail&attno=05868&publication=2350.

32. Moreen, Amber Linea (2007). "Overcoming the Resource Curse Prioritizing Policy Interventions in Countries with Large Extractive Industries", RAND Corporation.

33. Ross, Michael (2001). "Does Oil Hinder Democracy?", World Politics, Vol. 53, No. 3, April.

34. Ross, Michael (1999). "The Political Economy of the Resource Curse", World Politics, Vol. 51, No. 2, January.

35. Sala-i-Martin, Xavier and Arvind Subramanian )2003). "Addressing the Natural Resource Curse: An Illustration From Nigeria", International Monetary Fund (IMF) Working Paper No. 03/139.

36. Sandbu, Martin )2006). "Taxable Resource Revenue Distributions: A Proposal for Alleviating Natural Resource Curse", World Development,Vol. 34, No. 7.

37. Sovereign Wealth Fund Institute )2010a(. "Sovereign Wealth Fund Rankings; Largest Sovereign Wealth Funds by Assets Under Management", Available at: http://www.swfinstitute.org/fund-rankings.

38. Sovereign Wealth Fund Institute )2010b(. "Linaburg-Maduell Transparency Index", Available at: http://www.swfinstitute.org/statistics-research/linaburg-maduell-transparency-index/.

39. Truman, Edwin (2010). Sovereign Wealth Funds: Threat or Salvation?, Peterson Institute for International Economics, Policy Brief, Washington DC.

40. Van der Ploeg, Frederick (2006)."Challenges and Opportunities for Resource Rich Economics", Center for Economic Studies and Ifo Institute for Economic Research (CESifo), Centre for Economic Policy Research (CEPR), Working Paper. May.

Warrack, Allan and Russell Keddie (2002). "Natural Resource Trust Funds: A Comparison of Alberta and Alaska Resources", Western Centre for Economic Research University of Alberta Information Bulletin, No. 72, September.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار