امکان‌سنجی پاسخ‌دهی به جرائم حکومتی در تعامل با دو رکن جمهوریت و اسلامیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق، گروه جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی (نویسنده مسئول)؛

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی؛

چکیده

به رغم تعارض ظاهری میان جمهوریت و اسلامیت، خبرگان قانون اساسی سعی داشتند این دو مقوله را به‌طور متوازن در کنار هم جای دهند. اما در نهایت عدم توازن متناسب میان این دو مفهوم و نیز محافظه‌کاری سیاسی در اصلاح قانون اساسی سبب شد تا برخی زمینه‌های مردم‌سالاری از جمله پاسخ‌دهی به جرم حکومتی در قانون اساسی و به تبع قوانین تقنینی و فرو‌تقنینی متبلور نشود. قلمرو مفهومی جرم حکومتی، همه رفتارهای آسیب‌زا و ناقض حقوق بشر توسط حکومت و کارگزاران آن است که در مدل‌های حکومتی مبتنی‌بر مردم‌سالاری، ضرورت پاسخ‌دهی به آنها را با مؤلفه‌هایی نظیر الگوی به‌زمامداری و نیز اصلاح ساختاری - مدیریتی حکومت تبیین می‌کنند. در این زمینه نظام جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ یک رویکرد کمینه‌گرا، طرح مسئولیت را تنها برای کارگزاران حکومت به مثابه شخص حقیقی مسئول و نه به مثابه عنصری از حاکمیت و یا شخصیت حقوقی حکومت شناسایی کرده و در نتیجه از همان پاسخ‌های رایج به اشخاص حقیقی استفاده می‌کند. درحالی‌که مطلوب آن است که پاسخ‌دهی به جرائم حکومتی علاوه‌بر کارگزاران به نهادهای حکومتی نیز همانند اشخاص حقوقی حقوق عمومی تسری یابد. همچنین فقدان یک مرجع صلاحیت‌دار نظیر دادگاه عالی قانون اساسی برای پاسخ‌دهی به جرم حکومتی از مهمترین محدودیت‌های پاسخ‌دهی به جرم حکومتی است. به منظور جبران نواقص و محدودیت‌های نظام حقوقی ایران در این زمینه ظرفیت‌های مختلفی نظیر امکان بازنگری و اصلاح براساس اصل (177) در قانون اساسی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Feasibility Study of Responding to State Crimes in Interaction Concerning Republic and Islam in the Iranian Political System

نویسندگان [English]

  • Bagher Shamloo 1
  • Reza Foroutan 2
1 Associate Professor, Faculty of Law, Criminal and Criminology Department, Shahid Beheshti University (corresponding author);
2 PhD student in criminal law and criminology at Shahid Beheshti University;
چکیده [English]

Despite the apparent conflict between the republic and Islam, constitutional experts sought to balance these two concepts. Ultimately, however, the disproportionate imbalance between the two concepts and political conservatism in constitutional reform prevented some essentials of democracy, including responding to state crimes, from being enshrined in the constitution and, consequently, legislative and sub-legislative laws. The conceptual realm of state crime is all the harmful behaviors and those violating human rights by the state and its agents. In democracy-based government models, the need to respond to the behaviors is represented with components, such as a good governance model and structural-management reform of the government. In this regard, the system of the Islamic Republic of Iran, by adopting a minimalist approach, recognizes the responsibility only of governmental agents as the responsible private persons and not as an element or legal person of government and, as a result, uses the same common responses to private persons. While it is desirable that responding to state crimes should extend to governmental bodies and agents, as in public acts for legal people. Also, the lack of a competent authority, such as the supreme constitutional court, to respond to state crimes is one of the most important limitations of responding to such crimes. However, to compensate for the shortcomings and limitations of the Iranian legal system in this regard, there are various capacities in the constitution, such as the possibility of revision and modification according to Article 177 of the constitution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Republic
  • Islam
  • State crimes
  • Accountability
  • Constitution

مراجع

  1. ابوالحمد، عبدالحمید (1388). حقوق اداری ایران، ج 2، چاپ 8، تهران، انتشارات توس.
  2. ارسطا، محمد‌جواد (1382). جمهوریت و اسلامیت؛ تضاد یا توافق؟، حوزه و دانشگاه، دوره 18، ش 36.
  3. اخوان کاظمی، بهرام (1380). امام‌خمینی و دمکراسی، فصلنامه کتاب نقد، ش 20 و 21، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
  4. اسکندری، محمدحسین (1391). سیری در حاکمیت (1) حقوق طبیعی قراردادگرایی و حاکمیت، چاپ اول، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  5. آقابابایی، حسین (1390). «امنیت، آزادی شخصی و مدیریت خطر جرائم امنیتی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ضمیمه شماره 56.
  6. ایان‌راس، جفری (1390). تحولات جرم سیاسی، ترجمه حسین غلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  7. بشیریه، حسین (1387). گذار به مردم‌سالاری، چاپ اول، تهران، نشر نگاه معاصر.
  8. بل، جان و سوفی بایرن (1390). مبانی حقوق عمومی فرانسه، ترجمه علیرضا اسدپور تهرانی، چاپ اول، تهران، انتشارات دادگستر.
  9. پارسا بناب، یونس (1385). تاریخ صدساله احزاب و سازمان‌های سیاسی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات راوندی.
  10. پرادل، ژان (1376). تاریخ اندیشه‌های کیفری، مترجم علی‌حسین نجفی ابرند‌آبادی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  11. تقوی، سیدرضا (1375). روزنامه همشهری.
  12. حاجی‌ده آبادی، احمد (1385). «از جبران خسارت بزه‌دیده توسط بزهکار تا جبران خسارت توسط دولت»، مجله حقوق اسلامی (فقه و حقوق سابق)، سال سوم، ش 9.
  13. حجاریان، سعید (1379). جمهوریت افسون‌زدایی از قدرت، چاپ ششم، تهران، انتشارات طرح نو.
  14. خواجه‌سروی، غلامرضا (1382). نیروهای سیاسی رقیب و مبانی فکری آن، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  15. خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه نور، مجلدات 3و4و5و6و7و21، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (ره).
  16. دلدم، اسکندر (1358). انقلاب به روایت انقلاب‌سازان، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
  17. رحمدل، منصور (1391). «حمایت کیفری از حقوق ملت»، فصلنامه تحقیقات حقوقی آزاد، سال پنجم، ش 18.
  18. ساقیان، محمد‌مهدی (1398). «حقوق دفاعی متهم در جایگزین‌های تعقیب کیفری»، آموزه‌های حقوق کیفری، دوره 16، ش‌ 17.
  19. سید‌رضی، شریف (1368). نهج البلاغه، ترجمه سید‌جعفر شهیدی، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  20. شاملو‌، باقر و مجید مرادی (1393). «خسارت‌زدایی از مظنونان، متهمان و محکومان بی‌گناه؛ جایگاه حقوقی، فرایند علمی»، مجله حقوقی دادگستری، ش 88.
  21. شهیدی، سید‌جعفر (1368). ترجمه نهج‌البلاغه، چاپ سی‌ویکم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  22. طباطبایی موتمنی، منوچهر (1373). حقوق اداری، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  23. غلامی، حسین و محمد رحمانی (1396). «مختصات تئوریک سیاست جنایی حکومت جمهوری اسلامی ایران (تحلیل مبانی، اصول و مدل‌بندی در مقام تئوری)»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال پنجم، ش 18.
  24. غلامی، نبی‌اله و محمود عباسی (1396). «درآمدی بر مفهوم جرم دولتی از منظر اصول اخلاق زیستی»، فصلنامه اخلاق زیستی، دوره هفتم، ش 24.
  25. فورن، جان (1386). نظریه‌پردازی انقلاب‌ها، ترجمه فرهنگ ارشاد، چاپ سوم، تهران، نشر نی.
  26. کاتوزیان، ناصر (1382). گذری بر تدوین پیش‌نویس قانون اساسی، نشریه حقوق اساسی، دوره اول، ش 1.
  27. گودرزی بروجردی، محمدرضا و همکاران (1384). تاریخچه زندان (سرگذشت شیوه‌های اعمال کیفر در جوامع غربی)، چاپ اول، تهران، انتشارات میزان.
  28. مرتضوی، سیدضیاء (1396). ماهیت فقهی دولت و ضمان اقدام‌های زیانبار آن، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  29. محمدتقی مصباح‌یزدی (1369). نماز جمعه سال 69، روزنامه رسالت.
  30. مطهری، مرتضی (1372). علل گرایش به مادیگری، چاپ چهل‌و‌چهارم، تهران، انتشارات صدرا.
  31. --- (1384). پیرامون انقلاب اسلامی، چاپ بیست‌و‌چهارم، تهران، انتشارات صدرا.
  32. مظهری، محمد و فرزاد جنگجوی (خراطا) و علی‌رضا ناصری (1394). «تحلیلی بر تعدیات مأمورین دولتی از حدود اعمال قدرت رسمی»، نشریه حقوق اداری، ش 7.
  33. مؤذن‌زادگان، حسنعلی و حسین محمد‌کوره‌پز (1395). «ضمانت‌های اجرایی نقض حقوق شهروندی در فرایند تحقیقات پلیسی»، آموزه‌های حقوق کیفری، ش 11.
  34. نجفی ابرند‌آبادی، علی‌حسین (1386). «رویکرد جرم‌شناختی قانون حقوق شهروندی (درباره رابطه آیین دادرسی کیفری با جرم‌شناسی)»، مجموعه مقالات حقوق شهروندی، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران (نشر گرایش).
  35. واعظ طبسی، عباس (1375). روزنامه رسالت.
  36. هاشمی، سید‌محمد (1374). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، دوجلدی، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  37. هفته‌نامه شما (1376). نشریه حزب مؤتلفه، شماره 7.
  38. Arnstein, Sherry R. (2007). "A Ladder of Citizen Participation", Journal of American Institute of Planners, 35(4).
  39. Rothe, Dawn L. and David Kauzlarich (2014). A Victimology of State Crime, Toward a Victimology of State Crime, Edited by Dawn L. Rothe and David Kauzlarich, Routledge, London and New York.
  40. Friedrichs, DO. (2000). State Crime or Governmental Crime: Making Sense of the Conceptual Confusion, Edited by Ross JI. London, Transaction Publishers.
  41. Kozarich, D, R. Mateo and WJ. Miler (2011). "Victimology of State Crimes", Translated by Ghurchi Beygi M, Journal of Deputy of Research, Education and Citizenship Rights, 9(21).
  42. Mainwaring, Scott and Christopher Welna (2003). Democratic Accountability in Latin America, Oxford, Oxford University Press.
  43. Sartori, Giovani (1962). Democratic Theory, Detroyt, Waynestat University Press.
  44.  www.mashreghnews.ir/news.
  45. https://www.mashreghnews.ir/news/989774.
  46. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3228.
  47. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7585.
  48. https://www.mashreghnews.ir/news/989774.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار