تحلیل نهادی استقرار نظام مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی در ایران (با استفاده از چارچوب توسعه و تحلیل نهادی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)؛

2 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه امام صادق (ع) (نویسنده مسئول)؛

چکیده

استقرار نظام مالیات (یکپارچه) بر مجموع درآمد از مهمترین اقداماتی است که می‌تواند نقش محوری در تحول مالیاتی کشور ایفا کند. این نظام مالیاتی با اینکه در برخی قوانین پیش از انقلاب اسلامی و قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 1366 وجود داشته ولی هیچ‌گاه در ایران اجرا نشده است. مسئله تحقیق حاضر این است که در فرایند استقرار نظام مالیات بر مجموع درآمد خصوصیات بازیگران، الگوی تعاملات‌ آنها، میزان اطلاعات و دسترسی و عوامل نهادی و برون‌زای حاکم بر تصمیم‌گیری در این باره چیست؟ ازاین‌رو چارچوب توسعه و تحلیل نهادی و نظریه انتخاب عمومی در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت. همچنین مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته با جمعی از صاحب‌نظران حوزه مالیات‌ستانی انجام و برای تحلیل نتایج آن از روش تحلیل مضمون استفاده شد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بازیگران کم‌درآمد و پردرآمد از حیث تقارن اطلاعات، تکثر، میزان دسترسی به مراکز تصمیم‌گیری شرایط برابری ندارند. همچنین بازیگران پردرآمد که از وضع مالیات بر مجموع درآمد متضرر می‌شوند به روش‌های مختلف در لایه سیاستی کنش دارند ولی بازیگران کم‌درآمد در لایه سیاستی حضوری ندارند. پیش‌بینی مقاله این است که در شرایط عادی نظام مالیاتی تصویب و اجرا نمی‌شود؛ مگر اینکه عوامل برون‌زا همچون فشار تحریم‌ها، مطالبه فعالان اجتماعی و روحیه تحول‌گرایی در مجلس و دولت شرایط استقرار این نظام مالیاتی را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Institutional Analysis of the Establishment of the Individual Income Tax System in Iran Using the IAD Framework

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Sharifzadeh 1
  • Mahdi Sarmast Shoshtari 2
1 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University (AS);
2 Doctoral student of economic sciences, Imam Sadiq University (AS) (corresponding author);
چکیده [English]

Establishing the Individual Income Tax System can play a pivotal role in tax reform in the country. This tax system has never been implemented in Iran. The problem with the process of establishing PIT is, the uncertainty about the characteristics of the actors, their pattern of interaction, the amount of information and access, and the institutional and exogenous factors that govern the decisions made in this regard. In this study, the Institutional Economics Approach was chosen as a solution to this dilemma and the Institutional Analysis and Development framework (IAD) was used as the basis for its analysis. The findings of the study indicate that high-earning and low-earning actors differ greatly in terms of awareness, growth, access to decision-making centers, and action at the policy-making level. The present study predicts that under normal circumstances this tax system will not be approved and implemented unless exogenous factors, such as the pressure of sanctions, the demands of social activists, and the changing political climate of parliament and government, trigger a push for the enforcement of such a system. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Individual Income Tax System
  • Institutional Analysis and Development framework (IAD)
  • Institutional Economics
  • Tax System

مراجع

  1. استروم، الینور (1394). فهم تنوع نهادی، ترجمه سیدجمال‌الدین محسنی زنوزی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
  2. --- (1395). «انجام تجزیه‌و‌تحلیل نهادی؛ کشف عمیق‌تر از بازارها و سلسله‌مراتب‌ها» در جمعی از نویسندگان نهادها و توسعه، ترجمه محمود متوسلی، مصطفی سمیعی‌نسب و علی نیکونسبتی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
  3. تمدن جهرمی، محمدحسین (1389). گفتارهایی در زمینه اقتصاد، علوم اجتماعی و شناخت روش علم، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
  4. حسینی نوریان، سیدابراهیم، علی رحمانی فیروزجاه و سیف‌الله فرزانه (۱۳۹۸). «رابطه سرمایه اجتماعی و فرهنگ مالیاتی (مطالعه موردی مؤدیان شهرهای غرب استان مازندران)»، نشریه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، ۸(۲).
  5. درویشی، باقر و فرشته محمدیان (۱۳۹۶). «بررسی مقایسه‌ای نظام مالیاتی ایران با اصلاحات مالیاتی دهه ۱۹۹۰ با تأکید بر مالیات بر مجموع درآمد»، پژوهشنامه مالیات، ۲۵(۳۳).
  6. دلاور، علی (1383). مبانی نظری و عملی پژوهش، انتشارات رشد، تهران.
  7. سرمست، مهدی و جواد اسکندری (1399). «بررسی لایحه بودجه سال 1400 کل کشور 8. درآمدهای مالیاتی»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 17297.
  8. سلیمانی، کریم و جمیله عزیزخواه (۱۳۹۲). «قانون مالیات بر درآمد آرتور میلسپو»، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، ۲(۲).
  9. سلیمانی، محمد و مهدی سرمست شوشتری (1398). «طراحی الگوی جایگزینی خمس ارباح مکاسب و مالیات بر مجموع درآمد در اقتصاد اسلامی ایران»، معرفت اقتصاد اسلامی، 20.
  10. شریف‌الرضی، محمد‌بن‌حسین (1380). ترجمه نهج‌البلاغه، ترجمه محمد‌تقی جعفری تبریزی، به اهتمام علی جعفری، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامى.
  11. عطارزاده، بهزاد (۱۳۹۹). «منطق کنش جمعی و پیامدهای آن بر سیاستگذاری و توسعه اقتصادی؛ شرحی بر نظریه منسر اُلسُن»، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، ۶(۱).

‏12. قانون مالیات‌های مستقیم (۱۳۹۴). قانون مالیات‌های مستقیم، تهران، سازمان امور مالیاتی.

  1. قلی‌پور، حسین (1395). «فهم چالش‌های تحول علوم انسانی در جمهوری اسلامی ایران مبتنی‌بر رویکرد نهادی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
  2. کریمی، صدیقه و احمدرضا نصر (۱۳۹۲). «روش‌های تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های مصاحبه»، مجله عیار پژوهش در علوم انسانی، ۴(۱).
  3. گانینگ، جیمز پاتریک (1385). درک دمکراسی، رویکردی بر انتخاب عمومی (تحلیل اقتصادی نهادهای سیاسی)، تهران، انتشارات سازمان برنامه و مدیریت کشور.
  4. نادران، الیاس و هادی امیری (1388). «تأملی بر نحوه تحلیل نهادی در مالیات‌ستانی»، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، 9(5).

‏17. نصیری اقدم، علی و اشرف رزمی (۱۳۹۴). «وضع مالیات بر مجموع درآمد اشخاص و شبیه‌سازی آثار آن بر درآمدهای مالیاتی دولت و توزیع درآمد»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، سال 15، ش 5.

  1. Atkinson, A. B. (1995). Public Economics in Action: The Basic Income/Flat Tax Proposal, United States, Oxford University Press.
  2. Bird, R. M. (2008). "Tax Challenges Facing Developing Countries", Institute for International Business Working Paper, 9.
  3. Boyatzis, R. E. (1998). Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code Development, Sage Publications, Inc.
  4. Braun, V. and V. Clarke (2006). "Using Thematic Analysis in Psychology", Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2.
  5. Buchanan, J. M. (2003). "Public Choice: The Origins and Development of a Research Program", Champions of Freedom, 31.
  6. Cheikbossian, G. and R. Fayat (2018). "Group Size, Collective Action and Complementarities in Efforts", Economics Letters, 168.
  7. Cohen, L., L. Manion and K. Morrison (2013). Research Methods in Education, Sixth Edition, Routledge Publications.
  8. Downs, A. (1957). "An Economic Theory of Political Action in a Democracy", Journal of Political Economy, 65(2).
  9. Di John, J. (2006). "The Political Economy of Taxation and Tax Reform in Developing Countries" (No. 2006/74). Research Paper, UNU-WIDER, United Nations University, No. 74.
  10. Fernández-Rodríguez, E., R. García-Fernández and A. Martínez-Arias (2020). "Business and Institutional Determinants of Effective Tax Rate in Emerging Economies", Economic Modelling, 94.
  11. Horodnic, I. A. (2018). "Tax Morale and Institutional Theory: A Systematic Review", International Journal of Sociology and Social Policy, No. 38.
  12. Ilzetzki, E. (2018). "Tax Reform and the Political Economy of the Tax Base", Journal of Public Economics, .
  13. Nöldeke, G. and J. Peña (2020). "Group Size and Collective Action in a Binary Contribution Game", Journal of Mathematical Economics, 88.
  14. Olson, M. (1965). The Theory of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups, Harvard UniversityPress, Cambridge.
  15. Ostrom, E. (2005). Understanding Institutional Diversity, Princeton, NJ: Princeton University Press.
  16. --- (2008). "Doing Institutional Analysis Digging Deeper Than Markets and Hierarchies", In Handbook of New Institutional Economics.
  17. --- (2011). "Background on the Institutional Analysis and Development Framework", Policy Studies Journal, 39(1).
  18. Polski, M. and E. Ostrom (1999). An Institutional Framework for Policy Analysis and Design, Paper on Workshop in Political Theory and Policy Analysis Departmen of Political Science, Indiana University, [Online] http://mason.gmu.edu/~mpolski/documents/PolskiOstromIAD.pdf.
  19. Rismawanti, I. D. (2019). "Assessing the Institutional Capacity of the Indonesian State: Taxation Reform Since 2002", Doctoral Dissertation, Curtin University.
  20. Ruhode, E. (2016). "E‐Government for Development: A Thematic Analysis of Zimbabwe's Information and Communication Technology Policy Documents", The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 73(1).
  21. Sanderson, M., P. Allen, V. Moran, I. McDermott and D. Osipovic (2020). "Agreeing the Allocation of Scarce Resources in the English NHS: Ostrom, Common Pool Resources and the Role of the State", Social Science and Medicine, 250.
  22. Seligman, E.R.A. (1911). The Income Tax: A Study of the History, Theory and Practice of Income Taxation at Home and Abroad, Lawbook Exchange.
  23. Smajgl, A., A. Leitch and T. Lynam (2009). "Outback Institutions: An Application of the Institutional Analysis and Development (IAD) Framework to Four Case Studies in Australia’s Outback", DKCRC Report, 31.
  24. Swank, D. (2016). "The New Political Economy of Taxation in the Developing World", Review of International Political Economy, 23(2).
  25. Thuronyi, V. (1998). Tax Law Design and Drafting, International Monetary Fund, Vol. 2.
  26. Williamson, Oliver (2000). "The New Institutionalism Economic: Taking Stock, Looking Ahead", Journal of Economic Literature, Vol. 38.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار