نارسائی‌های تقنینی هیات منصفه‌ی کارآمد در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوسیاسی، دانشگاه شیراز

چکیده

هیئت منصفه در نظام حقوقی ایران، به رغم داشتن سابقه بیش از یکصدوده سال کم فروغ ظاهر شده است. چرا که، گستره مداخله آن به ورای جرم های سیاسی و مطبوعاتی نرسیده است؛ صلاحیت تصمیم گیری آن درباره جرم سیاسی منفی - جرم حکومت یا کارگزاران آن علیه حقوق اساسی شهروندان - با توجه به رویکرد قانون دیرهنگام تصویب شده جرم سیاسی مصوب سال 1395 ،در هاله ای از ابهام قرار دارد؛گزینش اعضای تشکیل دهنده آن بیشتر محصول مداخله دولت است تا اراده مردم؛ خط مشی مقرره های دوره های مختلف نیز نسبت به مشورتی یا الزامآ ور بودن نظر این هیئت متغیر و مشوش است. هرچند، قانون هیئت منصفه  مصوب 1382 با گامی رو به جلو، به بخش هایی از نابسامانی های مقرره های پیشین در زمینه نحوه انتخاب، تعداد و ترکیب اعضای هیئت منصفه پایان داد، اما به موجب قانون تعیین تکلیف هیئت منصفه مطبوعات مصوب 1387 لغو و کنار گذاشته شد. این نوشتار، ضمن نقد برخی از مصوبه های راجع به هیئت منصفه، معلوم خواهد کرد که میراث به جای مانده از چنین سیاست جنایی سرگردانی، نهادی با نارسایی های قابل تأمل است. آنچه می ماند، ارائه راهکارهای برون رفت یا کاهش معضل های گیربان گیر است که ازنظر دور نخواهد ماند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Legislative Deficiencies of the Effective Jury in Iran's Legal System

نویسنده [English]

  • Mohsen Sharifi
چکیده [English]

Unfortunately the Jury’s role has been appeared insignificant in the Iranian legal system yet despite that it has a long and more than one hundred years of experience in this system. Also, the Jury’s competence is too limited to deal with political and press crimes as well as it is uncertain whether the Jury can exercise jurisdiction over making decision on negative political offences- the government’s crimes or its officials against the citizens’ fundamental rights– under the late-stalled Act on political crimes (2016). Furthermore, members of the Jury is chosen by the government rather than the people (the public will) as well as judicial procedures for the Jury’s advisory or mandatory opinions have been changeable or chaotic in different eras. Although the Jury’s Act on how to choose members and composition of the Jury enacted in 2003 could be taken the progressive step to remove some pitfalls of the previous regulations (on how to choose the number and composition of the jury), but it was abolished under the Act on the Jury’s assignment of the press which was ratified in 2008. This paper criticizes some Jury’s approvals as well as reveals that the consequences of such aimless criminal policy are taken into account as an institution that its judicial deficiencies must be considerably identified. Finally, the article proposes appropriate solutions in a bid to overcome (such problems) or mitigate unneglectable barriers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Jury
  • Political Crime
  • Press Crime
  • Criminal Procedure
منابع و مآخذ
1. آشوری، محمد (1395). آیین دادرسی کیفری، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
2. آقابابایی، بنی‌اسماعیل (1382). «جایگاه هیئت‌منصفه در حقوق ایران (با نگاهی به مبانی فقهی)»، نامه‌ مفید، دوره‌ 9، ش 37.
3. استفانی، گاستون، ژرژ لواسور و برنار بلوک (1378). آیین دادرسی کیفری، ترجمه‌ حسن دادبان، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
4. افتخار‌جهرمی، گودرز (1380). هیئت‌منصفه، همایش هیئت پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی.
5. بوشهری، جعفر (1376). حقوق اساسی، جلد اول، چاپ دهم، تهران، گنج دانش.
6. پورسرتیپ، فرج‌الله (1352). «هیئت‌منصفه»، مجله‌ حقوقی وزارت دادگستری، دوره‌ جدید، سال 20، ش 7.
7. پیوندی، غلامرضا (1388). جرم سیاسی،چاپ اول، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی.
8. توسلی ‌نائینی، منوچهر و آروین قاسمی (1395). «جرم سیاسی منفی؛ درآمدی بر نگرشی نو به معنای جرم سیاسی»، پژوهش حقوق کیفری، ش 20.
9. جعفری ‌لنگرودی، محمد‌جعفر (1394). ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست‌و‌هفتم، تهران، کتابخانه‌ گنج دانش.
10. جلالیان، عسکر و سمیه رحیم‌نیا (1392). «مطالعه‌ تطبیقی ساختار و وظایف هیئت‌منصفه در حقوق ایران، فرانسه و انگلیس»، پژوهش‌های علوم انسانی، سال پنجم، ش 25.
11. حائری، محمدحسین، سیدمحمد‌تقی قبولی‌درافشان و سیده‌قدسیه موسوی ‌مشهدی (1391). «نگرشی نو در رابطه با مفاهیم محاربه، افساد فی‌الارض و بغی در فقه و حقوق موضوعه»، آموزه‌های حقوق کیفری، ش 3.
12. حلی، ابومنصور حسن‌بن‌یوسف‌بن‌علی‌بن‌مطهر (1385ه.ق)، قواعد‌الاحکام مسائل‌الحلال و الحرام، کتاب‌القضا و الشهادات، جلد 33، قم، جماعه‌المدرسین فی الحوزه العلمیه قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
13. خالقی، علی (1396). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ نهم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
14. --- (1397). آیین دادرسی کیفری،جلد دوم، چاپ سی‌و‌پنجم، تهران، مؤسسه‌ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
15. رحیمی، خجسته (1394). متون دانشگاهی،چاپ هفتم، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد.
16. زیدان، عبد‌الکریم (1370). نظام‌القضا فی‌‌الشریعه ‌الاسلامیه، چاپ دوم، بیروت، مؤسسه‌الرساله.
17. ساولانی، اسماعیل (1396). آیین دادرسی کیفری، جلد اول، چاپ هفتم، تهران، مؤسسه‌ مشاهیر دادآفرین.
18. شاکری، ابو‌الحسن و داوود کرمی‌گلباغی (1389). «ارزیابی اظهارنظر هیئت‌منصفه»، مجله‌ مطالعات حقوقی، دوره‌ دوم، ش 2.
19. شاملو، باقر (1375). «معرفی و نقد بر جایگاه هیئت‌منصفه در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه‌ دیدگاه‌های حقوقی، ش 3.
20. --- (1390). «ماهیت و نقش هیئت‌منصفه در نظام عدالت کیفری ایران از ظهور تا افول»، مجله‌ تحقیقات حقوقی، ضمیمه‌ ش 56.
21. شیخ‌الاسلامی، عباس (1380الف). «مقایسه‌ اجمالی هیئت‌منصفه در حقوق ایران و انگلستان»، الهیات و حقوق، ش 2.
22. --- (1380ب)، جرائم مطبوعاتی، بررسی تطبیقی سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران و انگلستان، مشهد، جهاد دانشگاهی.
23. صبری، نورمحمد (1393). هیئت‌منصفه (مطالعه‌ تطبیقی)، چاپ دوم، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
24. صوفی‌آبادی، محمود (1383). «بررسی و مقایسه‌‌ قانون جدید هیئت‌منصفه»،مجله‌ کانون سردفتران، ش 31.
26. عبد‌الحلیم، محمدابوشاری (1980) نظام‌ المحلفین فی ‌الشرایع ‌الجنایی ‌المقارن، اسکندریه، منشأه‌ المعارف.
27. علی‌بخشی، زهرا و بهزاد رضوی‌فرد (1390). «سیر تطور جایگاه حقوقی - فرهنگی هیئت‌منصفه در جرائم مطبوعاتی در حقوق ایران»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال دوازدهم، ش 16.
28. کاتوزیان، ناصر (1377). «مصاحبه در مورد حضور هیئت‌منصفه در مرحله‌ تجدیدنظر»، روزنامه جامعه، ش 102.
29. کرمی، داوود و هادی کرامتی معز (1395). «قانون جرم سیاسی در بوته‌ نقد»، فصلنامه‌ تخصصی علوم سیاسی، ش 37.
30. مدنی، سید‌جلال‌الدین (1394). آیین دادرسی کیفری، چاپ ششم، تهران، انتشارات پایدار.
31. مشهدی، علی، اسماعیل انصاری و مجید قورچی‌بیگی (1390). «مطالعه‌ تطبیقی جایگاه هیئت‌منصفه در حقوق ایران و سایر کشورها: حقوق شهروندی»، مجموعه مقالات (1)، تهران.
32. مؤذن‌زادگان، حسین‌علی و زهرا علی‌بخشی (1392). «بررسی اجمالی مقررات کیفری ماهوی و شکلی حاکم بر نشریات الکترونیکی در حقوق ایران»، آموزه‌های حقوق کیفری، ش 5.
33. نجفی‌توانا، علی و ایوب میلکی (1393). حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ دوم، تهران، انتشارات جنگل.
34. نجفی، محمد‌حسین (1362ه.ق)، جواهر‌الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد چهلم، بیروت، دارالأحیا التراث العربی.
35. هاشمی، سید‌محمد (1395). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، چاپ بیست‌و‌هفتم، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
36. هیئت پژوهشگران کاوندیش (1394). نظام حقوقی انگلستان، ترجمه نسرین مهرا،چاپ سوم، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
37. Bailey, S. H. and M. J. Gunn (1996). Smit and Bailey on the Modern Engilsh Legal System, Third Edition, London, Sweet and Maxwell.
38. Barker, David and Padfield Colin (1998). Law Made Symple, Oxford.
39. Brown, W. j (1989). GCSE, London, Sweet and Maxwell.
40.Campell, Tom (2006). Right, Critical Introduction, London, Routledge.
41. Devine, Dennis (2012). Jury Decision Making, New York University Press.
42. Ethan, J. Leib (2007). "A Comparison of Criminal Jury Decision Rules Democratic Countris", available at: http: //ir. lawnet. fordham. edu/fa culty_scholarship.
43. Joankait, Randolph N (2003). The American Jury System, Yale University Press.
44. Langbein, John. H (1987). "The England Criminal Trial Jury on the Eve of the Erench Revolution", The Jury in England, France, Jermany, 1700-1900, Antonio, padoa Schioppa.
45. Merder,Nancy. S (2015). "Jurors and Juries", The Handbook of Law and Society, Edited by Austin Sarat and Patricia Ewic, This edition first published 2015.
46. Morrison, C. M (2011). Jury 2. 0. Hastings Law Journal 62 (6): 1579–1632. St. Eve et al, (2014), More from the #ury box: The Latest on Juries and Social Media, Duke Law and Technology Review 12(1).
47. Oblio, Betel Erastus (2009). "Reason Curvye Jury Competence and the English Criminal Justice System, the Case for 21st Century Approach", available in:www.universal-publisher.com.
48. Roberts, Julian V and Mik Hough (2009). "Poblic Opinion and the Jury: An International Literature Review", available at: www. justice. gov. uk/publications/research. htm.
49. St. Eve and et al (2014). More from the #jury box: The Latest on Juries and Social Media, Duke Law and Technology Review 12(1).