مفهوم پردازی عدالت در نظام آموزشی ایران: مطالعه موردی کتاب های درسی پیش از دانشگاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانش آموخته مدیریت رسانه، دانشگاه صدا و سیما؛

چکیده

پژوهش حاضر با بررسی جایگاه عدالت به عنوان یکی از اصطلاحات مبنایی و چالش برانگیز سیاست و اخلاق و درعین حال مورد توجه فلاسفه، اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاست گذاران، همچنین با درنظر داشتن نقش حیاتی و تقریبا بی بدیل محتوای درسی نظام آموزشی مکاتب مختلف در شکل دهی به الگوهای ذهنی، باورها و ارزش های نسل جوان جامعه؛ شناخت چگونگی مفهوم پردازی عدالت در نظام آموزشی ایران را با استمداد از روش تحلیل کیفی متن هدف قرار داده است. جامعه آماری این مقاله شامل همه کتاب های درسی مقاطع تحصیلی قبل از دانشگاه است و جمله به عنوان واحد تحلیل مدنظر قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد متون درسی در قالب هشت مضمون فرا گیر ( دین مداری، تاریخ بنیان، تمایز و تفاوت، پیامد اندیشی، نسبت قدرت و عدالت، زیباشناختی و اخلاقی، چاره اندیشی و الگودهی) در کتاب های تاریخ، دین و زندگی و ادبیات فارسی مقطع ابتدایی و کتاب های اقتصاد و جامعه شناسی و تعلیمات اجتماعی مقاطع متوسطه دوم و تعلیمات اجتماعی، تعلیمات دینی، ادبیات فارسی و عربی دوره متوسطه اول به تبیین مقوله عدالت پرداخته اند. مضامین فرا گیر از حیث گستردگی حجم مطالب، مبتنی بر ابعاد دینی و تاریخی است ضمن آنکه ارتباط منطقی چندانی بین گفتمان های عدالت در مقطع های آموزشی متوسطه با قبل از آن مشاهده نمی شود. بنابراین نویسندگان مقاله حاضر نظر به اهمیت مفاهیمی چون عدالت که ریشه در مبانی ارزشی، مکتبی و قانونی ما دارند؛ بازنگری محتوای درسی را به منظور حفظ انسـجام و تمرکز محتوای درسی در تطابق با اهداف چشم انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی، برنامه های توسعه و سند تحول نظام آموزشی پیشنهاد می کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Conceptualization of Justice in Iranian Educational System: A Case Study of Elementary and Secondary Schools' Text Books

نویسندگان [English]

  • ghodsi bayat 1
  • marziyeh ghasemi 2
1 assistant professor, communication faculty, Allameh Tbatabai University
2 Isfahan IRIB , researcher
چکیده [English]

This study investigates the place of "justice" as one of the fundamental and challenging terms of politics and ethics which have been considered by philosophers, social scientists, and policy makers. Also, the paper considers vital role of the curriculum contents of different educational systems in forming the mental patterns, beliefs and values of the young generation of the society. This paper aims to understand how to conceptualize the justice in the Iranian educational system through using a qualitative textual analysis method. The statistical population includes all pre-university textbooks. The research findings show that school textbooks are addressed the issue of "justice" in the form of eight general themes (such as religious orientation, history orientation, diffrentiation, consequentialism, power and justice ratio, aesthetic and ethical issues, thinking/contemplation and patterning) in the Books of History, Religion and Life and (Persian) Literature in Primary/Elementary Schools as well as Economics, Sociology and Social Education Books which are taught in High Schools, also Social Education, Religious education, Persian Literature and Arabic Books in Secondary Schools. The overarching themes in respect of contents are based on religious and historical dimensions while there is little logical relation between the justice discourses in the Secondary Education Levels and before. Therefore, it is of high importance that the concepts such as justice which is rooted in our values, doctrines and laws are taken into consideration. Consequently, it is suggested that curriculum contents of educational system are reviewed in order to maintain the consistency as well as concentration of the texts books’ contents in accordance with the objectives of Iran’s 20-Year Vision Plan, (6) Development Plans (of the Islamic Republic of Iran) and education sector development plan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Educational System
  • Qualitative Analysis
  • Secondary and Elementary School Textbooks

مراجع

منابع و مآخذ
- استربرگ، کریستین جی. (1384). روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، ترجمه احمد محمد‌پور و علی سماعی، یزد، دانشگاه یزد.
- استراس، آنسلم و کوربین جولیت (1385). اصول روش تحقیق کیفی؛ نظریه مبنایی: رویه‌ها و شیوه‌ها، ترجمه بیوک محمدی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ایزدی، صمد، ابراهیم صالحی عمران، کوروش فتحی واجارگاه، و میمنت عابدینی بلترک (1389). «تجزیه‌و‌تحلیل محتوای کتاب‌های آموزشی دوره ابتدایی بر‌اساس مؤلفه‌های آموزش سلامت»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، ش 33.
- بشیریه، حسین (1379). تاریخ اندیشه‏های سیاسی در قرن بیستم، لیبرالیسم و محافظه‌کاری، تهران، نشر نی.
- بیات، اسدالله (1369). نظام اقتصاد اسلامی، چاپ اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- پاین، مایکل (1379). بارت، فوکو، آلتوسر، تهران، نشر مرکز.
- پورعزت، علی‌اصغر (1382). «طراحی سیستم خط‏مشی‌گذاری، برای تحقق عدالت اجتماعی بر‌مبنای حکومت حق‌مدار علوی»، رساله دکتری چاپ نشده دانشگاه تربیت مدرس.
- --- (1380). «مدیریت دولتی و عدالت اجتماعی»، دانش مدیریت، ش 55.
- تامپسون، جان (1378). ایدئولوژی و فرهنگ مدرن، ترجمه مسعود اوحدی، تهران، مؤسسه فرهنگی آینده پویان. - جمشیدی، محمد‌حسین (1358). نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام خمینی و شهید صدر، چاپ اول، معاونت پژوهشی انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. - حکیم‌زاده، رضوان، علیرضا کیامنش و محمد عطاران (1386). «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره متوسطه اول‌ با توجه به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزه برنامه‌های درسی»، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، سال اول، ش 5.
- دهقان، بمانعلی (1381). «عدالت و برابری در سیره علوی»، مجموعه مقالات همایش رفتار‌شناسی علوی در گستره مدیریت، تهران، دانشگاه شاهد.
- راولز، جان (1384). عدالت به مثابه انصاف، ترجمه عرفان ثابتی، تهران، ققنوس.
- رضائیان، علی (1381). «راهبردهای نهادینه کردن رفتار علوی در سازمان»، مجموعه مقالات همایش رفتار شناسی علوی در گستره مدیریت، تهران، دانشگاه شاهد.
- ریاحی، محمد‌اسماعیل، سمانه اسکندری و بهزاد حکیمی‌نیا (1397). «رسانه و میزان احساس عدالت در میان دانشجویان دانشگاه مازندران»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 29، ش 3، شماره پیاپی 71.
- سن، آمارتیا (1381). توسعه به‌مثابه آزادی، ترجمه حسین راغفر، نشر کویر.
-               سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش ج.ا.ا. (1392). www.sccr.ir.
- شاه‌سنی،‌ شهرزاد (1386). «تبیین سازو‌کارهای مؤلفه‌های جامعه‌پذیری کتاب‌های علوم انسانی دوره ابتدایی در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان»، رساله دکترا، دانشگاه شیراز.
- صدر، محمدباقر (1357). اقتصاد ما، ترجمه عبدالعلی اسپهبدی، ج 2، تهران، نشر اسلامی.
- صفری‌شالی، رضا (1394). بررسی گفتمان عدالت اجتماعی در دولت‌های پس از انقلاب اسلامی، رساله دکترا، دانشگاه علامه طباطبائی.
- --- (1394). «تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی، دوره 22، ش 2.
- عالم، عبدالرحمن (1376). تاریخ فلسفه سیاسی غرب، از آغاز تا پایان سده‏های میانی، جلد 1، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‏الملل وزارت امور خارجه.
- قریشی، فرین، محمد‌باقر علیزاده اقدم و کعبه رحیم زائر (1396). «تحلیل گفتمان عدالت در ایران: مطالعه موردی دولت‌های محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی»، دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دوره 6، ش 2.
- کریمی، حسین(1378). جرم ها و مجازات‌ها، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-       کتب درسی دوره‌های ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم.
- مطهری، مرتضی (1388). عدل الهی، تهران، نشر صدرا.
- همپتن، جین (1380). فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران، انتشارات طرح نو.
- هزارجریبی، جعفر و رضا صفری‌شالی (1392). «گفتمان عدالت در لوایح برنامه‌های توسعه پس از انقلاب (با تأکید بر کاهش فقر و محرومیت)»، فصلنامه علوم اجتماعی، ش 6.
- هاروی، دیوید (1376). عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و دیگران، تهران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران.
-               یعقوبی، داریوش (1388). درک ایرانیان از عدالت، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
- Adams, J. (1965) Inequity in Social Exchange, In L. Berkowitz (Ed.),Advances in Experimental Socialpsychology, Vol. 2.
- Al-Aqeeli, Abdul Muhsin S. (2005). Arab and Muslim Image in the Public Education Textbooks of Britain, Educational Research, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia http://www.islamonline.net/ English/ art culture.
- Al- Banyan, Ahmed. (2005). Arab and Muslim Image in the Public Education Textbooks of the United States of America, Educational Research, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia http://www.islamonline.net/ English/ art culture.
- Al-Khabti, Ali, S. (2005). Arab and Muslim Image in the Public Education Textbooks of Israel, Educational Research, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia http://www.islamonline.net/ English/ art culture.
- Ambrose, Maureen L. (2002). Contemporary Justice Research: A New Look at a Familiar Questions; Organizational Behavior and Human Decision Processes;Vol. 89, Issue 1.
- Blader, Steven L and Tom.R Tyler (2002). What Constitutes Fairness in Work Settings? A Four-component Model of Procedural Justice, Human Resource Management Review.
- Braun, V and V. Clarke (2006). Using Thematic Analysis in Psychology, Qualitative Research in Psychology, 3 (2).
- Calton, J. and L. B. Cattaneo (2014). The Effects of Procedural and Distributive Justice on Intimate Partner Violence Victims’ Mental Health and Likelihood of Future Help-Seeking, American Journal of Orthopsychiatry, 84 (4).
- Cohen- charash, Yochi and Paul E. Spector (2001). The Role of Justice in organi zations: Ameta – Analysis; Organizational Behavior and human Decision Processes, Vol. 86, No. 2.
- Colquitt, Jason. A, Donald E. Conlon, K . Yee Ng, Michael J. Wesson and Christopher O.L.H Porter (2001). Justice at the Millennium: A Meta – Analytic Review of 25 Years of Organizational Justice Research; Journal of Applied psychology; Vol. 86, No. 3.
- Folger, Robert and Kussel Cropanzano (1998). Organizational Justise and Human Resource Management, Sage Publications.
- Groiss, Arnon and Nethanel Toobian (Nahid) (2006). The Attitude to the Other and to Peace in Iranian School Book and Teachers Guides", Center for Monitoring the Impact of Peace, http://www.Edume.org.
- Greenberg , Jerald and Rbert A. Baron (2000). Behavior in Organizations; Prentice- Hall, Inc.
- Joffe, Helene and Lucy Yardley (2003)."Content and Thematic Analysis", In D. Marks and L. Yardley (Eds.), Research Methods in clinical and Health Psychology, London: Sage Publication.
- Jaruwan Daengbuppha, Nigel Hemmington, Keith Wilkes (2006). "Using Grounded Theory to Model Visitor Experiences at Heritage Sites, Qualitative Market Research", An International Journal; Vol. 9.
- Khani, F. (2009). Analytical Framework for the Study of Gender Inequality in the World. Journal of Women in Development and Policy, 8 (14).
- Lambert , Eric (2003). The Impact of Organizational Justice on Correctional Stalf; Journal of Criminal Justice, Vol. 31, Issue. 2.
- Lambert, E. G. and N. L. Hogan (2011). Association Between Distributive and Procedural Justice and Life Satisfaction Among Correctional Staff. Professional Issues in Criminal Justice, 6 (3 and 4).
- Kaemmer, Christine (2004). Continuity and Change of Values, European Association of Taiwan Studies Conference, http://www. Hellok.org.
- Lee , Hyung- Ryong (2000). An Emprical Study of Organizational Justice as a Mediator of a Relationship Among Leader- Member Exchange and Job Satisfaction, Organizational Commitment, and Turnover Intentions in Lodging Industry (Unpublished Doctoral Dissertation), Polytechnic Institute and State University; Virginia. USA.
- Lind, E. A. and T.R. Tyler (1988). The Social Psychology of Procedural Justice; NewYork ; Plenum Press
- Lind, E. Allan and Laura Kray and Leigh Thompson (1998). "The Social Construction of Injustice: Fairness Judgments in Response to Own and Others' Unfaire Treatment by Authorities", Organizational Behavior and Human Decision Processes; Vol. 75, No. 1.
- Rao, Sally and Chad Perry (2003). "Convergent Interviewing to Build a Theory in Under-researched Areas: Principles and an Example Investigation of Internet usage in Inter-firm relationships", Qualitative Market Research: An International Journal, Vol. 6, No. 4.
- Reithel, S. M, B. B. Baltes and S. Buddhavharapu (2007). "Cultural Differences in Distributive and Procedural Justice: Does A Two-factor Model Fit for Hong Kong Employees?", International Journal of Cross Cultural Management, 7 (1).
- Sen, A. (2008). "The Idea of Justice", Journal of Human Development, 9 (3).
- Taylor, A. J. W (2003). Justice as a Basic Human Need; New Ideas In Psychology, Vol. 21, Issue. L.
- Vermunt, R. and K. Y. Tornblom (2007). Distributive and Procedural Justice: Research and Social Applications, London, Ashgate Publishing Ltd. Foa, U.G.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار