واکاوی مشروعیت سیاسی حکومت سعودی در بستر بهار عربی و سند 2030

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز

چکیده

وهابیت به‌عنوان یک ستون مهم هویتی و دینی در حفظ مشروعیت سیاسی حکومت سعودی عمل کرده است. از اواخر دهه‌های 1980 و 1990 اپوزیسیون یا جریان اسلام‌گرای معارض و منتقد در واکنش به یک‌سری نارضایتی‌ها و عوامل داخلی و خارجی شکل گرفت و سبب تردید در بنیان‌های مذهبی مشروعیت سیاسی حکومت سعودی شد. با وقوع بهار عربی و پس از تدوین و اجرای اولیه سند 2030، از یکسو، شکاف اسلام‌گرایان منتقد با حکومت سعودی تشدید شد و از‌سوی‌دیگر، شکاف‌های اولیه در اتحاد بین حکومت و علمای وهابی به‌وجود آمد. در این پژوهش تلاش شده است با روش تبیینی و تحلیلی به دو پرسش اساسی پاسخ داده شود: 1. مهم‌ترین چالش‌های سیاسی حکومت سعودی از ناحیه جریان‌های اسلام‌گرای منتقد یا اپوزیسیون اسلام‌گرا (الصحوه الاسلامیه، اخوان‌المسلمین و جهادی‌ها) از دهه 1990 به این‌سو به‌ویژه پس از وقوع بهار عربی چه بوده‌؟ 2. پیامد سیاسی سند 2030 برای بنیان‌های مذهبی مشروعیت سیاسی حکومت سعودی چه خواهد بود؟ فرضیه تحقیق که در‌واقع نتایج و یافته‌های آن را تأیید می‌کند آن است که نوسازی و مدرن‌سازی در عرصه‌های گوناگون به‌ویژه آموزشی سبب شکل‌گیری گروه‌های معارض اسلامی و تحول‌خواه شد که در واکنش به حمایت حکومت از ائتلاف تحت رهبری آمریکا در جنگ خلیج فارس در 1991، انسداد سیاسی و نارضایتی‌های سیاسی و اجتماعی به‌سمت موضع انتقادی نسبت به حکومت رفتند که پس از وقوع بهار عربی تشدید شد. اما طرح اصلاحات بلندپروازانه و ساختار‌شکنانه تهاجمی نسبت به نهاد دینی مندرج در سند 2030 به‌ویژه درخصوص آزادی‌های اجتماعی و حقوق زنان و کم‌توجهی بن‌سلمان به مخالفت علما، سبب شکل‌گیری چالش و شکاف‌های اولیه بین علمای وهابی یا شورای عالی علمای وهابی و حکومت سعودی شده است که احتمالاً در آینده افزایش خاهد یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Saudi Government, Legitimacy issue, Islamist Opposition Movements, Wahhabism, Arab Spring, 2030 Plan (Document)

نویسندگان [English]

  • kh s 1
  • Hosein Mohseni 2
1 d
2 M.A Graduated in Political Sciences, Shiraz University
چکیده [English]

Wahhabism has been acted as an identical and religious key factor to maintain the political and legitimacy of the Saudi's government. On the later of 1980-1990s, in response to a number of dissatisfaction as well as internal and external factors, the Islamist opposition movement have been arisen which finally, led to the skepticism in the religious foundations of the Saudi’s political legitimacy.  With the occurrence of Arab Spring as well as the implementation of (initial draft of) 2030 Plan, critical Islamist divisions to the Saudi government were intensified as well as alliance between the government and the Wahhabi scholars were faced the initial divisions. The present study attempts to answer the two following questions through using explanatory and analytical methods: 1.What have been the most significant political challenges of Saudi government with the Islamist critics such as Islamist awakening movement (ASSAHVEH), Ikhvan and Jihadists since 1990s, especially in the Arab spring era? 2. What will be the political consequence of the 2030 Plan for the political legitimacy of Saudi Arabia government? The hypothesis confirms the research findings. The findings indicate that modernization in various fields, especially education, leads to the rise of the critic and reformist Islamist groups. These groups were emerged in the response to the government supports for the US-led coalition in the 1991 Gulf War, political obstruction as well as socio- political dissatisfactions took a critical stance on the government which this situation was gradually exacerbated by the Arab Spring. However, the aggressive ambitious and destructive reform plan against the religious institution stipulated in the 2030 Plan (Document), especially concerning social freedoms and women's rights, as well as scholars were neglected by Ben Salman led to the major challenges between the Wahhabi scholars or Wahhabi Supreme Council and the Saudi government which are likely exacerbated in the future.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saudi Government
  • Legitimacy Challenges
  • Neo- Salafists
  • Vahhabism
  • Arab Spring
  • 2030 Document

مراجع

1. احمدی، حمید (1390). جامعه‌شناسی سیاسی جنبش‌های اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
2. اشرف نظری، علی و لقمان قنبری (1394). «بازشناسی سیاست، جامعه و دولت در عربستان»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال چهارم، ش 3.
3. الیوت هاوس، کارن (1396). چالش‌های متعدد پیش ‌روی آلسعود، ترجمه و انتشارات مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
4. اصلانی مناره بازاری، عماد (1396). «وهابیت مطلوب محمد بنسلمان؛ ویژگی‌ها و چالش‌ها»، قابل دسترسی در: http://tabyincenter.ir/21324/.
5. اوکروهلیک، گوون (1381). «‌شبکه‌های مخالف: اسلام‌گرایی و اصلاحات در عربستان»، ترجمه پروانه حکیم جوادی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال نهم، ش 4.
6. بزرگمهری، مجید (1385). «روند اصلاحات در نظام سیاسی عربستان سعودی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، ش 1و 2.
7. بصیری، محمدعلی و الهه سالدورگر (1396). «بررسی علل و عوامل شکل‌گیری داعش»، فصلنامه سیاست، ش 3.
8. حسینی متین، سید‌مهدی (1382). «عربستان سعودی: تحولات داخلی و بحران‌های فرا‌رو» فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال دهم، ش 3.
9. خبرگزاری تسنیم. «متن چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی».www.tasnimnews.com
10. سردارنیا، خلیل‌اله (1392). «درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی خاورمیانه»، تهران، نشر میزان.
11. سمیعی اصفهانی، علیرضا و محمدصادق رجایی (1394). «تبیین سازوکارهای بازتولید سلطه بازتولید سعودی در پرتو بهار عربی»، فصلنامه سیاست جهانی، ش 2.
12. صادقی، حسین و حسن احمدیان (1389). «عربستان سعودی؛ از هژمونی نفتی تا رهبری منطقه‌ای»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، ش 3.
13. صفی‌زاده، رسول (1396). «تأثیر جهانی شدن بر ظهور و گسترش داعش»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شیراز.
14. فیرحی، داود (1393). فقه و سیاست در ایران معاصر(جلد اول)، تهران، نشر نی.
15. طاهری، سیدمهدی و شجاع احمدوند (1394). «وهابیت و استمرار حاکمیت آل‌سعود»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ش 4.
16. کاستلز، امانوئل (1385). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمه حسن چاوشیان، جلد 1، 2 و 3، تهران، طرح نو.
17. کرم‌زادی، مسلم (1395). «سلفی‌گرایی جهادی - تکفیری و آینده ثبات سیاسی در منطقه خاورمیانه»، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، ش 1.
18. گلی، محمد (1396). «محمد بن‌سلمان؛ تفکرات اصلاح‌گرایانه و چالش‌های پیش رو»، اندیشکده تبیین، قابل دسترسی در: http://tabyincenter.ir/20071/.
19. مسعودنیا، حسین، یونس فروزان و عبدالرضا عالیشاهی(1396). «جابه‌جایی قدرت در عربستان سعودی؛ تأثیرات تغییر ولایت‌عهدی بر ساختار سیاست خارجی عربستان سعودی»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، ش 1.
20. AL.Shammari, Zeyad S. (2017). Political Uprisings and the Arab Monarchies, Ph.D Dissertation in Political Sciences, Harvard University.
21. Alterman, John B. and William McCants (2015). Religioua Radicalism After the Arab Uprisings, London and Newyork, CSIS Publications.
22. Armbort, Andreas (2009). "A Profile of Religious Fundamentalism and Terrorist Activism", Deffence Against Terrorism Review, Vol. 2, No. 1.
23. -Bingham, Raymond L. (2006). "Bridging the Religious Divide", Parameters 36.
24. Bokhari, Kamran (2017). "In Saudi Arabia, Expanding Rights and Growing Risks", Geopolitical Futures, Keeping the future in Focus, https://geopoliticalfutures.com
25. Bonnefoy, Laurent (2013). "Saudi Arabia and the Expansion of Salafism", www.filesehiz.ch.
26. Chatham House (2011). "The Political Outlook for Saudi Arabia, Middle East and North Africa Programe", Work Shop Report, www. ChathamHouse.com.
27. Elliott House, Karen (2017). Saudi Arabia in Transition from Defense to Offense, But How to Score? Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard Kennedy School, www.belfercenter.org.
28. Fakude, Thembisa (2017). "Saudi Arabia Alters its Foreign Policy on Various Fronts: Why now?". Report, Al Jazeera Centre for Studies, http://studies.aljazeera.
29. Friedman, Brandon (2017). "Saudi Arabia's Crown prince Mohamad bin Salman: Between Transformation Confrontation?", Telaviv Notes, Vol. 11, No. 18.
30. Hughes, Lindsay (2017). "Mohammed bin Salman’s Saudi Arabia: A Royal Revolution", Future Directions International, Strategic Analysis paper, www.futuredirections.org.au
31. Kaye, Dalia Dassa and Frederic Wehrey (2011). "Arab Spring, Persian Winter: Will Iran Emerge the Winner of the Arab Revolt?", Foreign Affairs, Vol. 90, No. 4.
32. Lotta Äijälä, Anna (2016). How is Isis Funded?, Final Thesis, Tallin University of Technologi.
33. Matthiesen, Toby (2015). "The Domestic Sources of Saudi Arabia Foreign Policy; Islamists and the State in the Wake of Arab Uprisings", www.brookimgs.edu.
34. Moaddel, Mansoor (2006). "The Saudi Speaks: Religion, Gender and Politics", International Middle East Studies, Vol. 38.
35. Moussali, Ahmad (2009). "Wahhabism, Salafism and Islamism: Who is the Enemy?", www.conflictsforum.org.
36. www.transparencyinternatonal.com
37. www.worldbank.org

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار