تأملی بر حاکمیت قوانین کیفری در زمان با تاکید بر احکام اجتهادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 مدیر گروه حقوق کیفری دانشکده حقوق دانشگاه تهران

3 دانشگاه امام صادق

چکیده

یکی از اصول حقوق کیفری، عطف بماسبق نشدن قوانین ماهوی می‌باشد. این اصل نیز یکی از اصول پذیرفته‌شده‌ی قانون‌گذار مجازات اسلامی ایران نیز می‌باشد. ولی مواردی از آن استثناء شده است؛ یکی از این موارد، قوانین شرعی می‌باشد که همواره عطف بماسبق می‌شوند.
اما غیر از قوانین مسلم شرعی، بسیاری از احکام کیفری ماهوی مبتنی بر فتاوی فقیهان وجود دارند که مبتنی بر دلایل اجتهادی بوده و مورد اتفاق هم نبوده و غالباً اختلافی هستند. در این موارد، رویکرد قانون‌گذار اتخاذ یکی از فتاوی است که جزء احکام ظاهری شرعی محسوب می‌شوند.گاه این فتاوا به سبب آسیب‌شناسی و مقتضیات زمانی در مراحل اصلاح قانون تغییر می‌یابند. در این تحقیق رویکرد قانون‌گذار مجازات اسلامی و فقهای امامیه در مستثنا نمودن قوانین کیفری مبتنی بر فتاوی فقهی اجتهادی از اصل عطف بماسبق نشدن واکاوی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A reflection on the criminal laws in time with emphasis on ijtihadi verdicts

نویسندگان [English]

  • mohammadreza abdian 1
  • null null 2
  • salman mortazavi 3
1 imam sadiq university
2
3 imamsadiq
چکیده [English]

One of the basic principles of modern criminal law is non-retroactivity of substantive laws. This principle is also one of the accepted principles of the criminal law of the Islamic Republic of Iran. However, some exceptions have been made؛ one of these is the sharia laws that always have retroactive effect. But apart from the Shari'a law, there are many substantive criminal judgments based on the fatwa of the jurists, which are based on Ijtihad reasons and they are not based on consensus and often controversial. In these cases, the legislator's approach is to adopt one of the fataw which is considered as an apparent religious judgment. Sometimes this fatawa changes due to pathology and time requirements at the stages of law reform. In this research, the approach of the Islamic punishment legislator and Imamiyah jurisprudents to the exclusion of criminal law based on the Islamic jurisprudence of ijtihadi from the principle of non-retroactivity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • retroactivity
  • obscenity for unstated punishment
  • the rule of law at the time
  • ijtihadi verdicts

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمد کاظم (بی‌تا). کفایه] الاصول، جلد اول، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  2. آقایی جنت‌مکان، حسین (1392). حقوق کیفری عمومی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات جنگل.
  3. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد (1410ق ). السرائر الحاوی التحریر الفتاوى، جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  4. ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب، جلد دوم و دوازدهم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  5. اردبیلی، محمدعلی (1393). حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ سی‌و‌نهم، تهران، نشر میزان.
  6. اصفهانى، محمد‌تقى، (مجلسى اول) (1406ق). روضه] المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
  7. الهام، غلامحسین (1390). «موقعیت‌های حقوقی استظهارات شورای نگهبان»، مرکز تحقیقات شورای نگهبان، پیش شماره 1390.
  8. انصارى، مرتضى بن محمدامین (1428ق). فرائد الأصول، جلد دوم، چاپ نهم، قم، مجمع الفکرالاسلامی.
  9. ایروانى، باقر (2007). الحلقه] الثالثه] فی اسلوبها الثانى، تهران، دارالمحبین.
  10. بجنوردى، سید‌محمد بن حسن موسوى (1401ق). قواعد فقهیه، جلد اول، تهران، مؤسسه عروج.
  11. بروجردى، حسین (1415ق ). نهایه] الأصول، تهران، نشر تفکر.
  12. بهبهانی، محمد باقر (1415ق). الفوائد الحائریه]، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
  13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش.
  14. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق ). الصحاح تاج اللغه] و صحاح العربیه]، جلد دوم، بیروت، دار‌العلم للملایین.
  15. حائرى، سید‌على بن محمد طباطبایى (1192ق). ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  16. حائرى یزدى، عبدالکریم (1418ق ). دررالفوائد، چاپ ششم، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
  17. حرعاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه]، جلد بیست‌وهشتم، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام.
  18. حیدری، علی‌نقی (بی‌تا). اصول استنباط، جلد اول، قم، مرکزیت مدیریت حوزه علمیه قم.
  19. خامنه‌ای، سیدعلی (1424ق). اجوبه الاستفتائات، قم، ناشر دفتر معظم‌له.
  20. خویى، سید‌ابوالقاسم (1422ق). مصباح الأصول، جلد اول، قم، طبع مؤسسه] إحیاء آثار السید الخوئی.
  21. ــــــــــ (1418ق). موسوعه] الامام الخویی، قم، مؤسسه احیاء آثار السید الخوئی.
  22. ــــــــــ (بی‌تا). التنقیح فی شرح العروه] الوثقی، جلد اول و چهل‌و‌یکم، بی‌جا، بی‌نا.
  23. دهخدا، علی اکبر (1372). لغت‌نامه دهخدا، جلد دوازدهم، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  24. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، لبنان ـ سوریه، دار‌العلم ـ الدار الشامیه.
  25. رحمان ستایش، محمد کاظم (1425ق). رسائل فی ولایه] الفقیه، قم،‌ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  26. زارعى سبزوارى، على (1430ق). کفایه] الأصول، چاپ ششم، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
  27. سبحانى تبریزى، جعفر (1387). الموجز فی أصول الفقه، چاپ چهاردهم، قم، مؤسسه امام صادق (ع).
  28. ــــــــــ (1383). تهذیب الاصول، جلد دوم، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  29. شمس ناتری، محمدابراهیم، حمیدرضا کلانتری، ابراهیم زارع و زینب ریاضت (1395). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، نشر میزان.
  30. شهید اول، محمد ابن مکی عاملی (1400ق). المعه] الدمشقیه، چاپ اول، قم، منشورات دار‌الفکر.
  31. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه قمی (1413ق). من لا یحضره الفقیه، جلد چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  32. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414ق ). المحیط فی اللغه]، جلد دوم، بیروت، عالم الکتاب.
  33. صافی گلپایگانی، لطف الله (1417ق). جامع الاحکام، جلد دوم، قم، حضرت معصومه.
  34. صانعی، یوسف (بی تا). فقه و زندگی، جلد دوم، قم، انتشارات میثم تمار.
  35. صدر، سید‌محمّد باقر(1421ق). دروس فی علم الأصول، جلد دوم، قم، مؤسسه] النشر الإسلامی.
  36. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1375ق). الاقتصاد الهادی إلى طریق الرشاد، تهران، انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
  37. علامه حلى، حسن بن یوسف (1404ق). مبادی الوصول إلى علم الأصول، چاپ اول، قم، المطبعه] العلمیه].
  38. علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  39. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین، جلد سوم، قم، نشر هجرت.
  40. فیض، علیرضا (1369). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، جلد اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  41. کاتوزیان، ناصر (1375). حقوق انتقالی: تعارض قوانین در زمان، تهران، نشر دادگستر.
  42. کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1429ق). الکافی، قم، دار الحدیث للطباعه] و النشر.
  43. محدث نورى، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد هجدهم، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  44. محقق حلی، جعفر بن الحسن (1406ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد اول، قم، اسماعیلیان.
  45. محقق داماد، محمد (1382ق). المحاضرات (مباحث اصول الفقه)، جلد اول و چهارم، اصفهان، انتشارات مبارک.
  46. مشکینی، علی (بی‌تا). اصطلاحات الاصول، قم، چاپخانه الهادی.
  47. مظفر، محمد‌رضا (1387). أصول الفقه، چاپ پنجم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
  48. معین، محمد (1388). فرهنگ فارسی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
  49. مکارم شیرازى، ناصر (1428ق). انوار الأصول، جلد اول و سوم، چاپ چهاردهم، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.
  50. ــــــــــ (1372). «استفتائات فقهی»، مجله رهنمون، دوره اول، ش 5.
  51. منتظری نجف آبادی، حسینعلی (1409ق). دراسات فی ولایه] الفقیه و فقه الدوله] الاسلامیه، جلد دوم،‌ قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  52. موسوی خمینی، روح‌الله (1361). صحیفه نور، جلد بیست‌و‌یکم، تهران، شرکت سهامی چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی.
  53. نجفی، محمد‌حسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد چهلم، بیست‌ویکم و بیست‌و‌دوم، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه.
  54. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  55. واسطی زبیدی حنفی، محب‌الدین (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، جلد هفدهم، بیروت، دارالفکر للطباعه والنشر و التوزیع.
  56. وحید بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل (1415ق). الفوائد الحائریه]، قم، مجمع الفکرالاسلامی.
  57. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اقل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دایره] المعارف فقه اسلامی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار