چالش‌ها و موانع دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

تغییر بنیادین در مفهوم امنیت و حرکت آن به‌سوی جنبه‌های کمتر نظامی در کنار جهانی‌شدن و تشدید وابستگی متقابل میان کشورها باعث شده است تا کشورهای در تعیین اولویت‌ها و ابزارهای سیاست خارجی خود به مولفه اقتصاد توجهی ویژه کنند. در کنار آن، افزایش نقش مولفه‌های معیشتی در تعیین مبانی مشروعیتی نظام‌های سیاسی و تقویت روندهای منطقه‌گرایانه نیز باعث شده تا دیپلماسی اقتصادی در سطوح منطقه‌ای دارای اهمیت شود. این مقاله با مفروض گرفتن اهمیت دیپلماسی اقتصادی در چارچوب سیاست‌گذاری خارجی ایران بر آن است تا موانع تحقق و کارآمدی این ابزار را در منطقه استراتژیک خاورمیانه واکاوی کند. پژوهش حاضر با طرح این پرسش که چالش‌های پیش روی دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه کدام‌اند؟ با اتکا بر روش توصیفی-تبیینی و در قالب فرضیه معتقد است که دیپلماسی اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه با چالش‌های متعددی در سه سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی روبروست. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که عواملی همچون فقدان تعریف روشن از مفهوم، الگوهای متفاوت و مبهم توسعه، عدم تعیین کارگزار اصلی در این حوزه، تسلط نگاه امنیتی- نظامی بر سیاست خارجی در سطح ملی، محیط امنیتی خاورمیانه، اقتصادهای مشابه و نه مکمل، ضعف چندجانبه‌گرایی اقتصادی و مبادلات اقتصادی فرامنطقه‌ای در سطح منطقه‌ای و درنهایت مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای در ترتیبات منطقه‌ای و پیامدهای بحران‌های اقتصادی بین‌المللی در سطح جهانی مهم‌ترین چالش‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه به شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Islamic Republic of Iran Economic Diplomacy in the Middle East: A Survey on Challenges and Obstacles

نویسندگان [English]

  • fariborz arghavani pirsalami
  • mohaddeseh esmaili
shiraz university
چکیده [English]

Fundamental change in security concept and its concentration on non-military dimension in addition to globalization and promotion of interdependence between countries have some consequences such as economic importance in foreign policy and its impact on priorities and instruments of foreign policy. In addition, some other factors like livelihood factors as base of legitimate foundations of political systems and regionalism trends have helped to focus on economic diplomacy in the region. This article with assumption of economic diplomacy importance is seek to analysis challenges and obstacles of this diplomacy in the middle east. The question is what challenges are before I.R of Iran s economic diplomacy? As a hypothesis and rely on descriptive- explanative method, this article argues Iran economic diplomacy in the middle east is encounter some multiple challenges in national, regional and global level. Findings of the article shows these challenges in national level are lack of visible definition from the concept, different and invisible models of development, lack of main and single agency, security-military view dominance on foreign policy, securitization milieu of middle east, similar economies not complementary, multilateralism weakness in regional level and finally great powers interventions in the regional and consequences of global economic crisis are main challenges in global level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Diplomacy
  • Iran
  • Middle East
  • Globalization
  • International Political Economy

مراجع

  1. برژیک، پترون (1394). «کاوشی نو در دیپلماسی اقتصادی»، ترجمه علی عرب صالحی نصرآبادی، مجله اقتصادی، ش 3 و 4.
  2. جانی، سیاوش (1397). «بررسی تأثیر سطوح مختلف نهادی بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای حوزه سند چشم‌انداز»، مجله مجلس و راهبرد، دوره 25، ش 93.
  3. حافظ‌نیا، محمدرضا و بهرام فرجی (1393). «تأثیر ژئوپلیتیک انرژی بر شکل‌گیری ترتیبات امنیت منطقه‌ای: مطالعه موردی منطقه خلیج‌ فارس از 2010-1970»، فصلنامه آفاق امنیت، ش 24.
  4. حیدری، محمد و سهراب انعامی علمداری (1391). «دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، ش 20.
  5. دامن‌پاک جامی، مرتضی (1388). دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  6. دهقانی فیروزآبادی، سید‌جلال و مختار صالحی (1391). «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: زمینه‌ها و شاخص‌ها»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال هفدهم، ش 52.
  7. ذوالفقاری، وحید و علی‌اکبر جعفری (1395). «سامانه منطقه‌ای اکو: متحدان تاکتیکی و مصلحت‌گرا یا رقبای استراتژیک و منفعت‌گرا»، راهبرد، سال بیست‌و‌پنجم، ش 78.
  8. رشنو، نبی‌الله (1392). «بازنمایی تأثیرات راهبردی ژئوپلیتیک و دیپلماسی اقتصادی بر تعمیق مناسبات منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در جنوب غرب آسیا»، همایش ملی ژئوپلیتیک جنوب غرب آسیا.
  9. روزنامه دنیای اقتصاد (24/9/1395). «اخبار صنعت، معدن و بازرگانی با موضوع دو اهرم سرمایه» در مصاحبه با بهروز هادی زنوز، ش 3933.
  10. ریچاردز، آلن (1378). «بحران مالی جهانی و اصلاحات اقتصادی در خاورمیانه»، ترجمه پرویز کریمی ناصری، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، ش 18.
  11. سایت مقام معظم رهبری (5/6/1393). قابل دسترس در Khamenei.ir.
  12. سمیعی نسب، مصطفی (1394). «دیپلماسی اقتصادی، راهبرد مقابله با تحریم‌های اقتصادی در منظومه اقتصاد مقاومتی»، فصلنامه آفاق امنیت، ش 25.
  13. صبوری، ضیاالدین و تاج‌الدین صالحیان (1396). «بررسی راهبردی دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: مطالعه موردی دولت یازدهم و دوازدهم»، پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره اول، ش 24.
  14. طباطبایی، علی (1388). «بایسته‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در عصر جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات سیاسی، ش 5.
  15. فرجی راد، عبدالرضا (1383). «اهمیت توجه به منطقه‌گرایی و نقش آن در توسعه کشور»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، ش 3.
  16. فرجی راد، عبدالرضا و همکاران (1392). «تأثیر بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بر رشد اقتصادی در خاورمیانه»، مطالعات خاورمیانه، ش 75.
  17. فوزی، یحیی (1395). «تحول دولت‌ها و عملکرد اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران»، جستارهای سیاسی معاصر، سال هفتم، ش 3.
  18. قاسمی، فرهاد (1386). دیپلماسی و روابط بین‌الملل، تهران، نشر میزان.
  19. کر، پالین و جفری وایزمن (1392). دیپلماسی در عصر جهانی ‌شدن، ترجمه عباس کاردان، تهران، ابرار معاصر.
  20. گمرک جمهوری اسلامی ایران (1397). فهرست مطالب آمارهای سالیانه.
  21. http://www.irica.gov.ir/web_directory/55335
  22. معاونت سیاست خارجی و روابط بین‌الملل (1382). «ایران، دیپلماسی اقتصادی و جهانی شدن»، راهبرد، ش 27.
  23. موسوی شفایی، مسعود و همت ایمانی (1396). «دیپلماسی اقتصادی: رهیافتی برای افزایش قدرت ملی ایران»، راهبرد، سال بیست‌و‌ششم، ش 84.
  24. موسوی شفایی، مسعود و همکاران (1395). «دیپلماسی اقتصادی و قدرت‌یابی چین در عرصه جهانی»، مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ش 2.
  25. یعقوبی منظری، پریسا (1389). «مقایسه تطبیقی وضعیت اقتصادی ایران با کشورهای منطقه (با تکیه ‌بر اطلاعات بانک جهانی)»، بررسی‌های بازرگانی، ش 44.
  26. پناهی، حسین و همکاران (1392). «بررسی اثر تروریسم بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای منتخب خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، ش 11.
  27. Baranay, Pavol (2009). "Modern Economic Diplomacy", Publications of Diplomatic Economic Club, (observed: 18/9/2018) at: http://www.dec.lv/mi/Baranay_Pavol_engl.pdf
  28. Bayne, N. and S. Woolcock (2007). The New Economic Diplomacy, Aldershot: Ashgate.
  29. Busse, M. and C. Hefeker (2007) "Political Risk, Institutions and Foreign Direct Investment", European Journal of Political Economy, Vol. 23.
  30. Cammett, Melani and et‌al. (2015). A Political Economy of Middle East, Westview Press.
  31. Cordesman, Anthony H. (2016). The Changing Security Structure in the Middle East, Center for Strategic and International Studies, United States: Washington D.C.
  32. Factbook (2016). "Field Listing: Exports-Partners" (observed: 5/2/2018) at: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html
  33. Global Bussiness Knowledge (2018). "Trade Statistics", (observed: 10/2/208) at: https://globaledge.msu.edu/
  34. Habibi, Nader (2009). "The Impact of the Global Economic Crisis on Arab Countries: a Year-end Assessment", Middle East Brief, No. 40. Waltham, MA: Brandeis University, Crown Center for Middle East Studies.
  35. Haggard, S. (2011)."The Organizational Architecture of the Asia and the Pacific: Insights from the New Institutionalism", Asian Development Bank, No. 71.
  36. Henning, E. and et‌al. (2004). Finding Your Way in Qualitative Research,Van Schaik Publishers, Pretoria.
  37. Ilias, Shayerah (2010). "Iran’s Economic Conditions: U.S. Policy Issues", Congressional Research Service, (observed: 18/9/2018) at: https://msuweb.montclair.edu/~lebelp/ShayerahIliasIranEconomicConditionsCRS2010.pdf
  38. Kavoossi, Masoud (2000). The Globalization of Business in the Middle East Opportunities andConstraints, Greenwood Publishing Group.
  39. Nejad, Ali Fathollah (2017). "Facing Big Political Challenges", (observed: 8/2/2018) at: https://www.brookings.edu/blog/markaz/2017/12/06/facing-big-political-challenges-this-weeks-gulf-cooperation-council-meeting-fell-flat/
  40. Pinfari, M. (2016). Regional Organizations in the Middle East, Oxford Handbooks Online.
  41. Rana, K. (2013)."Economic Diplomacy: What Might Best Serve a Developing Country?", International Journal of Diplomacy and Economy, Vol. 1, Nos. 3-4.
  42. Randall Henning, C. (2005) Regional Economic Intergration in a Global Framework, European Central Bank.
  43. Rashid, Harun ur (2005). Economic Diplomacy in South Asia, Indian Economy and Business Update.
  44. SIPRI (2017). "Trends in International Arms Transfers, 2016", SIPRI Fact Sheet, February (observed: 9/2/2018) at: https://www.sipri.org/sites/default/files/Trends-in-international-arms-transfers-2016.pdf
  45. UNCTAD (2017)."World Investment Report 2017" (observed:7/2/2018) at: http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/wir2017_en.pdf
  46. World Bank (2016). "Foreign Direct Investment, net Inflows (BoP, Current US$)" $)" (observed:5/2/2018) at: https://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.CD.WD?end=2016&locations=IR-QA-TR-KW-SA-AE&start=2000&view=chart
  47. ________ (2018). "Imports of Goods and Services (% of GDP) " & "Exports of Goods and Services (% of GDP)" (observed:10/12/2018) at:https://data.worldbank.org/indicator/NE.IMP.GNFS.ZS?end=2017&locations=IR&start=1979.
  48. Zukrowska, K. (1999). The Link Between Economics, Stability and Security in a Transforming Economy, Institute of Development and Strategic Studies, Poland, Warsaw

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار