گفتمان‌های جمعیتی در ایران: سیاست و بازتولید رسانه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه تهران

چکیده

مساله این مقاله، نبود شناخت درباره ویژگی‌های گفتمان‌های جمعیتی است که در رسانه‌ها تولید و بازتولید می‌شوند، و می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی و شخصی اثر بگذارند. در این مقاله با توجه به نقش گروه‌های متخصصان و ذینفعان در تنویر افکار عموم و یاری رساندن به برنامه‌ریزان در تنظیم سیاست‌های جمعیتی متونی که رویکرد صاحب‌نظران از جمله متخصصان جمعیت‌شناسی را در این باره بازتاب می‌دهند، با روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مطالعه می‌شوند. این مطالعه پس از مرور گفتمان‌های علمی جمعیت‌شناسی و گفتمان‌های سیاسی حاکم بر ایران که سیاست-های جمعیت را متاثر می‌سازند به تحلیل گفتمان انتقادی متون مربوط می‌پردازد و نشان می‌دهد که گفتمان برخی از گروه‌های ذینفع، بحرانی؛ و گفتمان مربوط به جمعیت‌شناسان، گفتمان طبیعی است. در مرحله تبیین با تشریح فرایندهای نهادی و اجتماعی این گفتمان‌ها نشان داده می‌شود که گفتمان بحرانی در رسانه‌ها با توجه به وجوه مختلف گفتمان و با شدت بیشتری بازتولید شده، حال آن‌که گفتمان طبیعی، تنها از وجه توسعه مورد توجه واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Iranian Demographic Discourses: Policy and Media Reproduction

نویسندگان [English]

  • Seyyed Zahra Ojagh 1
  • Mohammad Jalal Abbasi Shavaz 2
1 Department of cultural studies and communications, Institute for Humanities and Cultural Studies
2 Department of Demography. Social science faculty, University of Tehran
چکیده [English]

The issue that this paper considered is the lack of knowledge about the characteristics of the demographic discourses which are produced and reproduced in media. The importance of discourses is related to their ability to affect personal and political decisions. Since experts and stakeholders play important role to enlighten public opinion and to help policymakers, this paper uses critical discourse for analyzing demographic discourses. This study makes a review on scientific demographic discourses and prevailing political discourses in Iran that have effect on demographic policies. Then it does critical discourse analysis and illustrates the main discourse for demographers are natural, and for stakeholders, it is critical. In explanation, institutional and social processes of mentioned discourses are explained. It concludes that media make use critical discourse more than natural one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • demographic discourses
  • Critical Discourse Analysis
  • mainstream media
  • stakeholders
  • demographers

مراجع

  1. پناهی، محمد‌حسین (1379). «بررسی زمینه‌ها و اهداف انقلاب اسلامی ایران براساس شعارهای انقلاب‌»، مجله علوم اجتماعی‌، دوره 7‌، ش 11 و 12.
  2. تجدد، حسین (1387). «‌پیامدهای منفی رشد بی‌رویه جمعیت و شهرنشینی در ایران‌»، حافظ‌، ش 58.
  3. حکیمی، سویل و سکینه محمد علیزاده (1388). «حقوق باروری در نظام سلامت ایران: دستاوردها و چالش‌ها»، فصلنامه حقوق پزشکی. ،دوره 3، ش 11.
  4. خبرگزاری ایسنا (8/11/1392). «پنجره فرصت جمعیتی برای ما مصیبت جمعیتی است» قابل دسترسی در:
  5. https://www.isna.ir/news/92110805752
  6. خبرگزاری فارس (18/2/1389). «لازمه توسعه کشور جابه‌جایی و مهاجرت است»، قابل دسترسی در:
  7. https://www.farsnews.com/news/8902181651%20%20%20
  8. رادیو زمانه (25/2/1395). «با وجود اجرای سیاست‌های جمعیتی: کاهش رشد جمعیت در سال 1394»، قابل دسترسی در:
  9. https://www.radiozamaneh.com/277540
  10.  روزنامه اطلاعات (1/11/1393). «موج پیری در راه نیست، مردم را نگران نکنید»، قابل دسترسی در:
  11. https://www.ettelaat.com
  12. روزنامه ایران (11/8/1392). «جمعیت پیر چگونه جوان می‌شود؟»، ش 5500.
  13. ــــــــــــــــ (15/4/1393). «روش‌های اصولی و اعتدالی برای افزایش جمعیت»، ش 5687.
  14. ـــــــــــــــ (21/11/1391). «تک‌فرزندی، جمعیت کشور را تا سال 1415در مرز 85 میلیون نفر متوقف می‌کند»، ش 5295.
  15. ـــــــــــــــ (3/7/1392). «پدیده سالمندی جمعیت و افزایش هزینه‌های بازنشستگی»، ش 5470.
  16. ـــــــــــــــ (11/8/1392). «هشدار رهبری درباره خطرات پیری جمعیت»، قابل دسترسی در:
  17. https://www.farsnews.com/news/13920809000265
  18. ـــــــــــــــ (12/3/1393). «ریشه‌یابی دلیل سالمند شدن جمعیت ایران»، ش 5660.
  19. ـــــــــــــــ (4/11/1392). «جمعیت با وضع قانون افزایش نمی‌یابد»، قابل دسترسی در:
  20. http://www.magiran.com/ppdf/nppdf/2825/p0282555430021.pdf
  21. روزنامه شرق (23/10/1389). «پیامد کنترل شدید جمعیت، سالخوردگی است»، ش 1160.
  22. روزنامه کیهان (14/5/1393). «شیب تند سالمندی در کشور»، ش20837.
  23. ــــــــــــــــــ (18/12/1394). «کاهش شاخص نرخ باروری، جمعیت کشور را تهدید می‌کند»، ش 21300.
  24. ــــــــــــــــــ (20/4/1393). «اصرار بر سیاست‌های تحدید نسل»، ش 20820.
  25. سایت جوان آنلاین (7/2/1392). «کاهش رشد جمعیت و نرخ باروری وارد فاز بحران شد»، قابل دسترسی در:
  26. http://www.javanonline.ir/fa/news/522978
  27. سایت خبرآنلاین (31/5/1391). «جمعیت سالی نیم درصد هم رشد کند، کافی است»، قابل دسترسی در:
  28. https://www.khabaronline.ir/news/237194/
  29. سایت روزنامه آرمان امروز (26/1/1395). «ایران 31 میلیونی در راه نیست»، قابل دسترسی در:
  30. https://www.hamsoali.com/newspaper/950126
  31. سایت هدانا (14/2/1395). «نرخ رشد جمعیت به سمت منفی شدن می‌رود»، قابل دسترسی در:
  32. www.hadana.ir
  33. سایت روزان (16/11/1393). «تأثیرات منفی سیاست‌های جمعیتی بر سلامت زنان/ برای افزایش جمعیت سالم باید برنامه‌ریزی کرد»، قابل دسترسی در: http://roozannews.ir/fa/
  34. سایت فردا (8/2/1389). «دولتی که نمی‌تواند پاسخ مناسبی به بیکاری بدهد حق ندارد توصیه به توسعه جمعیت کند»، قابل دسترسی در: https://www.fardanews.com
  35. سایت نشان آنلاین (25/10/1394). «میزان باروری از 6/5 فرزند به ازای هر زن در سال 1367 به حدود7/1 در سال 1390 رسیده است»، قابل دسترسی در: http://www.ghatreh.com/news/src
  36. سایت کیهان (12/11/1394). «تضعیف حق مادری و حذف جمعیت به نام توسعه؟!»، قابل دسترسی در:
  37. http://kayhan.ir/fa/news/67295
  38. ـــــــــــــ (14/2/1395). «خزعلی: بدترین و سریع‌ترین کاهش جمعیت جهان در ایران رخ داد»، قابل دسترسی در: http://kayhan.ir/fa/news/74056
  39.  ـــــــــــــ (17/8/1394). «افزایش 25 درصدی جمعیت سالمندان در 30 سال آینده»، قابل دسترسی در:
  40. http://kayhan.ir/fa/news/60169
  41. ـــــــــــــ (2/8/1394). «شمار جمعیت سالمند کشور 25 درصد افزایش می‌یابد»، قابل دسترسی در:
  42. http://kayhan.ir/fa/news/58779
  43. ـــــــــــــ (25/4/1393). «دوره کاهشی جمعیت را پیش رو داریم»، قابل دسترسی در:
  44. http://kayhan.ir/fa/news/18782/
  45. سرمدی، حمید و علی‌رضا ازغندی (1395). «جنگ تحمیلی و تأثیر آن بر تغییر گفتمان سیاست خارجی ایران (از آرمان‌‌گرایی دهه اول به عمل‌گرایی منفعت‌محور دهه دوم انقلاب اسلامی)»، پژوهش ملل، دوره 1، ش10.
  46. شایگان، فریبا (1381). «بررسی اهداف، آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه امام خمینی (ره)». مجله علوم اجتماعی‌، ش20.
  47. صادقی، رسول (1391). «تغییرات ساختار سنی و ظهور پدیده پنجره جمعیتی در ایران: پیامدهای اقتصادی و الزامات سیاستی»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال چهارم، ش 55.
  48. عباسی ‌شوازی، محمد‌جلال و سعید‌ خانی (1395). «ناامنی اقتصادی و باروری: مطالعه موردی زنان دارای همسر شهرستان سنندج»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دوره 4، ش 8.
  49. ـــــــــــــ (الف1391). تحولات باروری در ایران در چهار دهه اخیر: کاربرد و ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده‌های سرشماری 1365، 1375، 1385 و 1390»، تهران، پژوهشکده مرکز آمار ایران.
  50. ـــــــــــــ (ب1391). «تحولات و سیاست‌های اخیر جمعیتی در ایران: ضرورت تدوین سند جامع جمعیت»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال هفتم، ش 13.
  51. فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران، شعبان‌علی بهرام‌پور، رضا ذوقدرا مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی و محمد‌جواد غلامرضا کاشی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  52. کرمی‌قهی، محمد‌تقی (1391) «‌تحلیل گفتمان سه برنامه توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده‌»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 4، ش 13.
  53. محمودی، محمد‌جواد (1392). «تحولات جمعیتی، چالش‌های پیش‌رو و لزوم تجدید‌نظر در سیاست‌های جمعیتی ایران»، فصلنامه برداشت دوم، ش 12-11.
  54. مشفق، محمود‌، محمد‌جواد محمودی و نادر مطیع حق‌شناس (1391). «چشم‌انداز تحولات جمعیتی ایران: لزوم تجدید‌نظر در سیاست‌های جمعیتی»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال چهارم، ش 55.
  55. نوذری، حمزه، غلامرضا جمشیدیها، اسماعیل غلامیپور و یوسف ایرانی (1392). «سودمندی گفتمان انتقادی فرکلاف در تحلیل متون انضمامی: با نگاهی به متون تولیدشده رسانه‌ای با محوریت بحرانی اقتصادی و اجتماعی اخیر اروپا و آمریکا»، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 2، ش1.
  56. ‌Abbasi-Shavazi, Mohammad Jalal and Peter McDonald (2006). "Fertility Decline in The Islamic Republic of Iran; 1972-2000 ", Asian Population Studies, 2 (3).
  57. Abbasi –Shavazi, Mohammad Jalal and Rasoul Sadeghi (2013). "Demographic and Socio-economic Status of Youth in I.R.Iran", Report. UNFPA, University of Tehran, and Statistical Research and Training Center. Retrieved from: http://iran.unfpa.org/Four-Reports-English/Youth%20in%20I.R.%20Iran.pdf. 
  58. Bernstein, Stan (2005). "The Changing Discourse on Population and Development: Toward a new Political Demography", Studies in Family Planning, 36 (2).
  59. Erfani, Amir (2014). "Low Fertility Intention in Tehran, Iran: The role of Attitudes Norms, and Perceived Behavioral Control", Paper Presented to the 2014 Annual Meeting of the Population Association of America, Boston, MA. May 1-3. 
  60. Hodgson, Dennis (1991). "The Ideological Origins of the Population Association of America", Population and Development Review, 17 (1).
  61. Hosseini-Chavoshi, Meimanat, Peter McDonald, Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi and Arash Rashidian (2013). "Tempo and Quantum of Fertility in Iran: An Application of the Synthetic Parity Progression Ratio Method", Paper Presented at the 17th International Population Conference of the IUSSP, Busan, Korea 26-30 August.
  62. Jafari, Hasan, Abolghasem Pourreza, AbouAli Vedadhir and Ebrahim Jaafaripooyan (2016). "Application of the Multiple Streams Model in Analyzing the new Population Policies Agenda-setting in Iran", Quality and Quantity-International Journal of \Methodology, 51 (1).
  63. Jorgensen, Marianne W. and Louise J. Phillips (2002). Discourse Analysis as Theory and Method, Sage Publication, London, Thousands Oaks, New Delhi.
  64. Lutz, Wolfgang, Jesus Crespus Cuaresma and Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi (2009). "Demography, Education and Democracy: Global Trends and the Case of Iran", International Institute for Applied Systems Analysis. Interim Report.
  65. Mahmoodi, Karim, Ahmad Mohammadpur and Mehdi Rezaei (2015). "A Discourse Analysis of Population Policies in the Context of Politics in Iran", Quality and Quantity, No.49.
  66. Mbisamakoro, Khelia (2014). "Between Continuity and Change: A Critical Discourse Analysis of the Cairo International Conference on Population and Development’s Program of Action", Lund University, Department of Political Science, Supervisor: Christian Fernandes.
  67. Messerschmidt, Reinhard (2014). "Garbled Demography or Demographization of the Social? A Foucaultian Discourse Analysis of German Demographic Change at the Beginning of the 21 st Century". Historical Social Research, 39 (1).
  68. Nutley, Sandra, Isabel Walter and Huw Davies (2003). "From Knowing to Doing. a Framework for Understanding the Evidence into Practice Agenda", Evaluation, 9 (2).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار