در انتظار قانون‌گرایی: تحلیل متنیِ نظریه حاکمیت قانون در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری رشته حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف این مقاله آن است که ضمن تبیین ماهیت میان‌رشته‌ای قانون‌گرایی، با توجه به فرضیه خود (عدم وجود زمینه فرهنگی قانون‌گرایی در ایران) به بررسی پیمایشی بپردازد. این مقاله یک تحقیق بنیادی با هدف توصیف و تحلیل و به روش ترکیبی است که با ابزار گردآوری، فیش‌برداری و پرسشنامه محقق شده است. جامعه آماری کل دانشجویان دانشگاه بهشتی بودند که 400 نفر به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای یک مرحله‌ای مورد بررسی قرار گرفتند.
         یافته‌های نظری نشان داد قانون‌گرایی با توجه به شاخص نفی رفتار دلبخواهی پدیده‌ای متغیر و متنی و عامل اصلی غیبت آن در ایران نبود زمینه فرهنگی است. طبق یافته‌های پیمایشی، 74 درصد از نمونه آماری گرایش منفی به قانون داشتند، بیش از 65 درصد نظام حقوقی را مشروع نمی‌دانستند و 72 درصد به برابری در مقابل قانون باور نداشتند. میانگین گرایش منفی به قانون 8720/3، عدم اعتقاد به مشروعیت سیستم حقوقی 8450/3 و عدم باور به برابری در مقابل قانون 9644/3 بود.
                پس از تأیید نرمال بودن داده‌ها در آزمون «کلموگروف ـ اسمیرنف»، از آزمون پارامتریک t تک نمونه‌ای استفاده شد که ضمن تأیید فرضیه نشان داد میانگین گرایش منفی به قانون در حالت رایج در جامعه 292/10، عدم باور به مشروعیت سیستم حقوقی 960/7 و عدم اعتقاد به برابری در مقابل قانون 850/10 می‌باشد. بر این اساس جامعه ما فاقد استعداد فرهنگی مناسب برای طلوع و تداوم پدیدار قانون‌گرایی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Waiting for Law Abiding: A Contextual Analysis of Idea of the Rule of Law in Iran

نویسنده [English]

  • سید شهاب الدین موسوی زاده
D
چکیده [English]

The aim of this article is, while explaining the interdisciplinary nature of law abiding, with regard to its hypothesis (Lack of cultural background of law abiding in Iran), to do an empirical research about it. This article In terms of aim is basic,data collection is descriptive - analytic in combination form. Data collction tool is taking notes and researcher made questionnaire. All the population of  case study are students of Shahid Beheshti University (SBU), and 400 students were examined by single-stage cluster sampling.
       Theoretical results showed the law abiding according to its main index (rejection of the arbitrary behavior) is a variable and contextual phenomenon that lack of cultural prerequisite is the main factor of its absence in iran. According to empirical findings about %74 of the sample have negative attitude towards the law; more than %65 did not believe in the legitimacy of the legal system and about %72 did not believe in the equality before the law. Average of negative attitude towards the law was 3/8720, not believing the legitimacy of the legal system: 3/8450 and not believing the equality before the law: 3/9644.
       After verifying that the data in the "Kolmogorov-Smirnov" test were normal, one-sample parametric "T" test was used, which while confirming the hypothesis, showed that average of negative attitude towards the law in ordinary conditions of society is 10/292, not believing the legitimacy of the legal system: 7/960 and not believing the equality before the law: 10/850. Accordingly, it is concluded that society lacks cultural capacity for the emergence and persistence of the law abiding.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of Law Abiding
  • Sociology of Public Law
  • Culture
  • Law

مراجع

  1. 1. آجودانی، ماشاء الله‌ (1382). مشروطه ایرانی، تهران، اختران.

    2. آزادبخت، فرید (1389). «پارادایم میان‌رشته‌ای حقوق بین‌الملل: یک بررسی سیستمی با روابط بین‌الملل»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره سوم، ش 1.

    3. اثنی‌عشری، حمید و مصطفی احمد خان‌بیگی (1387). «گامی به سوی پیاده‌سازی استانداردهای بین‌المللی حسابداری»، نشریه حسابرس، ش 42.

    4. ارحامی، آسیه و همکاران (1394). «اظهار‌نظر کارشناسی درباره: طرح صیانت از حریم عفاف و حجاب»؛ دفتر مطالعات فرهنگی (گروه زنان و خانواده)، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، کد موضوعی: 270، ش مسلسل: 14341.

    5. باقرآبادی، سیدمحمد (1394). «پذیرش استانداردهای بین‌المللی، راه دشوار پیش‌رو»،

    http://www.drzavari.com/13895/%D9%BE%D8%B0%D9%8A%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%AA.

    6. برکوویتز، لئونارد (1387). روانشناسی اجتماعی، ترجمه محمد‌حسین فرجاد و عباس محمدی اصل، چاپ پنجم، تهران، اساطیر.

    7. بیکس، برایان (1389). فرهنگ نظریه حقوقی، ترجمه محمد راسخ و همکاران، تهران، نشر نی.

    8. پارسا، محمد (1383). زمینه روان‌شناسی نوین، چاپ بیستم، تهران، بعثت.

    9.جام جم آنلاین (1) (6/8/1394). «فرار مالیاتی پاشنه آشیل اقتصاد ایران»،

    http://www.jamejamonline.ir/NewsPreview/1983888220022124488.

    1. جام جم آنلاین (2) (23/9/1394). «اعتراض سهامداران به فساد در بورس»،

    http://jamejamonline.ir/online/1939532284661555616.

    1. جوادی یگانه، محمد‌رضا و همکاران (1391). «بررسی عوامل مؤثر بر قانون‌گرایی در نظام اداری کشور (با تأکید بر ادارات دولتی مشهد و تهران)»، مجله دانش ارزیابی، سال دوم، ش 5.
    2. راسخ، محمد و فاطمه بخشی‌زاده (1392). «پیش‌زمینه مفهوم قانون در عصر مشروطه: از مالک الرقابی تا تنظیمات»، مجله حقوقی دادگستری، ش 83.
    3. رضایی، محمد و حمید عباداللهی (1385). «جامعه بی‌انضباط فراتحلیل قانون‌گریزی در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، سال هفتم، ش 3.
    4. رفیعی، محمدرضا، احمد مرکز مالمیری و سید‌شهاب‌الدین موسوی‌زاده (1393). «گزارش پژوهشیِ راهکارهای کاهش دعاوی»، تهران، پژوهشگاه قوه قضائیه.
    5. زارع شاه‌آبادی، اکبر و رحمت‌اله ترکان (1393). «عوامل قانون‌گرایی شهروندان در شهر یزد»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، ش 50.
    6. سازمان پزشکی قانون کشور (25/1/1395). «مقایسه آمار متوفیات و مصدومان حوادث رانندگی در یازده ماهه 1394 و 1393»،

    http://www.lmo.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=2370.

    1. سایت انتخاب (8/11/1394). «سالم‌ترین و فاسد‌ترین کشورهای جهان معرفی شدند»،

    http://www.entekhab.ir/fa/news/249898.

    1. سایت ایسنا (1393). «افزایش 27 و 20 درصدی آمار کشفیات اختلاس و تبانی در مبادلات دولتی»،

    http://www.isna.ir/news/93102212056/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-27-%D9%88-20-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%81%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C.

    1. سایت ترازنیوز (6/8/1394). «آخرین آمار پلیس از میزان اختلاس، تبانی و زمین‌خواری»،

    http://www.taraznews.com/content/99008.

    1. سایت دویچه‌وله (8/11/1394). «ایران یکی از فاسدترین کشورهای جهان»،

    http://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%DA%A9% DB%8C.

    1. سایت فارس‌نیوز (17/8/94). «رئیس پلیس پایتخت هشدار داد: برخورد مقتدرانه پلیس با مزاحمین نوامیس و هنجارشکنان/ اجرای دومین مرحله طرح امنیت و آرامش، این‌ بار در تهرانسر»،

    http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940528001014.

    1. سایت فرارو (17/8/1394). «افزایش دو برابری مزاحمت برای زنان»،

    http://fararu.com/fa/news/252045/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D17 / 08 / 1394.

    1. سایت نیوز (25/9/1394). «۵۵۰ میلیارد تومان مبلغ قرارداد خرید و نصب ۱۸۰۰ دوربین هوشمند کنترل سرعت / عملکرد در حوزه راهداری نسبت به سال ۹۲ دو برابر شد»،

    http://news.mrud.ir/news/5725/%DB%B5%DB%B5%DB%B0.

    1. سبحانی، حسن (1395). «تقدم توسعه‌یافتگی بر قانون‌گرایی»،

    http://hasansobhani.ir/fa/news/218/%D8%AA%D9%82%D8%AF%D9%85-

    1. شاطری‌پور اصفهانی، شهید و علی‌حسین نجفی ابرندآبادی (1391). «تأثیرات جهانی شدن فرهنگ بر جهانی شدن پیشگیری اجتماعی از جرم»، مجلس و راهبرد، سال نوزدهم، ش 69.
    2. شریف‌زاده، محمدجواد و الیاس نادران (1389). «ضرورت مطالعات میان‌رشته‌ای و افق‌های نوین در مطالعات حقوق و اقتصاد در اسلام (مورد کاوی قضیه کوز، هزینه‌های مبادله)، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 2، ش 3.
    3. صانعی، پرویز (1381). حقوق و اجتماع، تهران، طرح نو.
    4. عاملی، سعید‌رضا و نجمه محمدخانی (1387). «ارتباطات بین فرهنگی و گفتمان حقوقی، آموزشی و رسانه‌ای ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 1، ش 4.
    5. عباداللهی، حمید (1389). «موانع ساختاری استقرار حاکمیت قانون در ایران؛ مطالعه موردی ایران عصر صفویه»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، ش 9.
    6. علی بابایی، یحیی و علی‌اصغر فیروزجائیان (1389). «تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر قانون‌گریزی»، فصلنامه دانش انتظامی، سال یازدهم، ش 4.
    7. علیزاده، عبدالرضا (1387). مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، سمت.
    8. قاسمی، علی‌اصغر و راضیه امامی میبدی (1394). «نقش و جایگاه مطالعات میان‌رشته‌ای در رشد و توسعه علوم انسانی در کشور»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 7، ش 4.
    9. کلانتری، خلیل (1387). پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی ـ اقتصادی، تهران، فرهنگ صبا.
    10. کلی، جان (1388). تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، ترجمه محمد راسخ، چاپ دوم، تهران، طرح نو.
    11. لادیه ـ فولادی، ماری (2003). جمعیت و سیاست در ایران از سلطنت تا جمهوری اسلامی، دفتر شماره 105 مؤسسه ملی مطالعات جمعیت‌شناسی فرانسه.
    12. لاگلین، مارتین (1388). مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمد راسخ، تهران، نشر نی.
    13. ماکیاولی، نیکولو (1389). شهریار، ترجمه محمود محمود، تهران، نگاه.
    14. محسنی، رضا علی (1391). «تحلیل جامعه‌شناختی قانون‌گریزی و راهکارهایی برای قانون‌گرایی و نظم عمومی»، فصلنامه نظم و امنیت اجتماعی، سال پنجم، ش 1 (پیاپی 17).
    15. محمدی، الناز (1394). «دوباره تابستان دوباره طرح امنیت اجتماعی»،

    http://www.khabaronline.ir/detail/56319/society/urban.

    1. مدرسی، علی (1373). «مدرس، مجلس و تاریخ: قانون‌گرایی و پایمردی‌ها»، مجلس و پژوهش، ش 10.
    2. مرکز آمار و فناوری اطلاعات (1393). «گزارش عملکرد واحدهای قضایی، مردادماه 1393»، معاونت آمار و اطلاعات قوه قضائیه.
    3. _____ (1394). «گزارش عملکرد واحدهای قضایی، مردادماه 1394»، معاونت آمار و اطلاعات قوه قضائیه.
    4. مرکز مالمیری، احمد (1394). حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها، ویراست دوم، چاپ سوم، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    5. نادریان، مسعود و سمیه رهبری (1393). «امکان‌سنجی تأسیس رشته کارشناسی ارشد حقوق ورزشی در دانشگاه‌های ایران»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 6،، ش4.
    6. واحدی، شهرام و همکاران (1388). «بررسی عوامل مؤثر بر قانون‌گرایی شهروندان (مطالعه مورد شهروندان آذربایجان غربی)»، مجله انتظام اجتماعی، سال اول، ش 2.
    7. واقفی، الهام و منصور حقیقتیان (1394). «نقش سرمایه فرهنگی در رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی (مطالعه تجربی: شهر شیراز)»، مجلس و راهبرد، سال بیست‌ودوم، ش 84.
    8. وبر، ماکس (1374). اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری و همکاران، تهران، مولی.
      1. Banakar, Reza and Shahrad Nasrolahi Fard (2012). "Driving Dangerously: Law, Culture and Driving Habits in Iran", British Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 39, No. 2.
      2. Bica-Huiu, Alina and et al. (2007). "Building a Culture of Respect for the Rule of Law", in: Http//www.apps.americanbar.org/.../thedl.cfm?.../Building.a... .
      3. Godson, Roy (2004). "A Guide to Developing a Culture of Lawfulness", Symposium on the Role of Civil Society in Countering Organized Crime: Global Implications of the Palermo, Sicily Renaissance, Inter-American Drug Abuse Control Commission, Available in: Http://www.cicad.oas.org/apps/ Document.aspx?Id=309.
      4. Gross Cunha, Luciana and et al. (2013). "Compliance to Law and Effectiveness of the Rule of Law in Brazil", São Paulo Law School of Fundação Getulio Vargas-DIREITO GV Research Paper Series, Legal Studies Paper, n. 78.
      5. Hartmann, Michael E. and Agnieszka Klonowiecka-Milart (2011). "Lost in Translation Legal Transplants Without Consensus-Based Adaptation", in: The Rule of Law in Afghanistan: Missing in Inaction, Editor: Whit Mason, Cambridge.
      6. Hayek, Friedrich August Von (1960). The Constitution of Liberty, University of Chicago.
      7. Hyden, Hakan (2011). "Looking at the World Through the Lenses of Norms", in: Understanding Law in Society: Development in Socio-legal Studies, Edited by Knut Papendorf, Stefan Muchura, Kristian Andenæs  ,Germany Lit Verlag Münster.
      8. Jackson, Jonathan and et al. (2010). "Compliance with the Law and Policing by Consent: Notes on Police and Legal Legitimacy", in: Legitimacy and Compliance in Criminal Justice, A. Crawford, A. Hucklesby, eds., Routledge.
      9. Jackson, J. and et al. (2012). “Why Do People Comply with the Law? Legitimacy and Influence of Legal Institutions", British Journal of Criminology, Vol. 52(6).
      10. Jackson, Jonathan and et al. (2014). "Corruption and Police Legitimacy in Lahore, Pakistan, Available at SSRN: Http://ssrn.com/abstract=2421036.
      11. Jackson, Jonathan and et al. (2015). "Compliance and Legal Authority" In: N. J. Smelser, James Wright and P. B. Baltes (eds.) International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, London, UK, Elsevier.
      12. Katouzian, H. (2009). The Persians: Ancient, Mediaeval and Modern Iran, New Haven: Yale University.
      13. Krygier, Martin (2007). "The Rule of Law: Legality, Teleology, Sociology", University of New South Wales Faculty of Law Research Series, Paper 65, University of New South Wales.
      14. Krygier, M. (2010). "Four Puzzles about the Rule of Law: Why, What, Where? And Who Cares?", in: J.E. Fleming (ed.), Getting to the Rule of Law, New York, New York University Press.
      15. KRYGIER, M. (2012). "Why the Rule of Law is Too Important To Be Left to Lawyers", Prawo I Wiez, nom 2.
      16. Krygier, Martin (2016). "The Rule of Law: Pasts, Presents, and a possible Future", Paper for seminar co-sponsored by Center for Study of Law & Society, and Kadish Center for Morality, Law & Public Affairs, University of California Berkeley.
      17. Levi, Margaret and et al. (2008). " The Reasons for Compliance With Law", Yale University Press.
      18. Licht, Amir N. and et al. (2007). "Culture rules: The Foundations of the Rule of Law and Other Norms of Governance", Journal of Comparative Economics, Elsevier, Vol. 35(4).
      19. Licht, Amir N. (2008) " Social Norms and the Law: Why Peoples Obey the Law", Electronic Copy available at: Http://ssrn.com/abstract=1319242.
      20. Mackie, Gerry (2012). "Effective Rule of Law Requires Construction of a Social Norm of Legal Obedience", University of Chicago Political Theory Workshop, University of Chicago.
      21. Magaloni, Beatriz (2008). "Enforcing The Autocratic Political Order and the role of Courts: The Case of Mexico" in: Rule By Law: The Politics of Courts in Authoritarian Regimes, Edited bt: Moustafa, Tamir and Ginsburg, Tom, Cambridge.
      22. Massoud, Mark (2013). Law’s Fragile State: Colonial, Authoritarian and Humanitarian Legacies in Sudan, Cambridge and New York: Cambridge University Press.
      23. McAdams, Richard H. (2000). "Focal Point Theory of Expressive Law", Journal Articles, Chicago Unbound, University of Chicago Law School.
      24. Mehmetaj, Jonida (2014). "The Impact of the Political Culture In Political System and Rule of Law: Albania CASE", European Scientific Journal, Vol.1.
      25. Merton, Robert (1971). Social Structure and Anomie, in Mass Society in Crisis, Bernard Rosenberg, Israel Gerver and William Howton, New Yourk, Macmillan.
      26. Moustafa, Tamir and Tom Ginsburg (2008). "Introduction: The Function of Courts on Authoritarian Politics", in: Rule By Law: The Politics of Courts in Authoritarian Regimes, Cambridge.
      27. North, Douglass C. and et al. (2009). Violence and Social Order, Cambridge.
      28. Tamanaha, Brian Z. (2004). On The Rule of Law, Cambridge.
      29. Tyler, Tom. R. and John M. Darley (2000). "Building a Law-abiding Society: Taking Public Views About Morality and the Legitimacy of Legal Authority into Account When Formulationg Substantive Law", Hofstrat Law Review, Vol. 28.
      30. Tyler, Tom. R. (2006). Why People Obey the Law, Princeton university Press.
      31. The United Nations Rule of Law Indicators (2011). First edition, Implementation Guide and Project Tools, Department of Peacekeeping Operations, Office of the High Commissioner for Human Rights, United Nations Publication.
      32. Weingast. Barry (1997)."The Political Foundations of Democracy and the Rule of Law", American Political Science Review, 91.

    Weingast, Barry R. (2010). "Why Developing Countries Prove So Resistant to the Rule of Law", in James J. Heckman, Robert L. Nelson, and Lee Cabatingan(eds), Global Perspective on the Rule of Law, Abingdon, Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار