شیوه‌های اثربخش در پیشگیری از برون‌کوچی نخبگان علمی (مطالعه موردی: استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه‌شناسی گروه آموزشی علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی دانشگاه مازندران

2 استاد دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی دانشگاه مازندران

3 دانش‌آموخته پژوهش علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی دانشگاه مازندران

چکیده

با به‌کارگیری چه شیوه‌های مؤثری، می‌توان در ممانعت از برون‌کوچی نخبگان علمی موفق عمل کرد؟ هدف اصلی این مقاله ارائه تحلیلی جامعه‌شناختی از پاسخ اعضای بنیاد ملی نخبگان استان مازندران به سؤال مذکور بوده است. وجه مشترک بررسی علل‌های مؤثر در مهاجرت و شیوه‌های اثرگذار و موفق برای ممانعت از برون‌کوچی نخبگان علمی از منظر پاسخ‌دهندگان، نخست آن است که آنها هم عوامل مهاجرت و هم شیوه‌های ممانعت را متنوع و متعدد می‌دانند، و دوم، آنها این عوامل و شیوه‌ها را نه به ویژگی‌های نخبگان بلکه به شرایط و عوامل اجتماعی نسبت داده‌اند (تحلیلی جامعه‌شناختی). اگرچه از نظر این آزمودنی‌ها، بیشتر عوامل و شیوه‌های اشاره شده به شرایط و نحوه عمل عامل‌های اجتماعی در بیرون فضای علم مربوط می‌شود (رویکرد برونگرا) تا عوامل و شیوه‌های مربوط به شرایط اجتماعی داخل فضا و نهاد علم (رویکرد درونگرا)، اما آنها اصلاح نابسامانی‌های معین در هر دو محیط اجتماعی داخل و خارج فضای علم و تعامل میان آنها را راهبردی موفق برای ممانعت از خروج نخبگان علمی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Study on effective methods in preventing emigration of scientific elite

نویسندگان [English]

  • Heydar Janalizadeh Choobbasti 1
  • Akbar Aliverdinia 2
  • Shiva Poorghazi 3
1
2
3
چکیده [English]

What effective procedures can be implemented to prevent the emigration of the scientific elites successfully? The primary concern of the article is to present a sociological analysis of the responses of the members of Elite National Foundation in Mazandaran province to the above question. The common points derived from the study of given responses for the study of effective factors in emigration and efficient procedures for the prevention of the scientific elites was, firstly that these factors for emigration and also preventive procedures are different and various and, secondly that these factors and procedures depend not only on the individual characteristics of the elites but also on social factors and circumstances (Sociological analysis). Although, from the tested subjects’ point of view, most of these given factors and responses were associated with the circumstances and the quality of social agents’ performance and were extrinsic, coming from extra-scientific contexts (Externalist Approach), rather than intrinsic, associated with social circumstances and scientific institution (Internalist Approach), the correction and reformation of certain deficient and flawed policy both in social environment and out of science context as well as the interaction between them, they believe, can be a successful solution for the prevention of scientific elites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scientific elites
  • brain drain
  • factors and effective procedure for the Maintenance of the elites
  • sociological analysis
  • higher educational system

مراجع

  1. 1. ارشاد، فرهنگ و مجتبی حمایت‌خواه جهرمی (1386). «بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به برون‌کوچی نخبگان علمی ایران (نظرسنجی از دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران)»، فصلنامه توسعه انسانی، دوره اول، ش 3.

    2.پورقاضی، شیوا (1391). «بررسی جامعه‌شناختی تمایل به برون‌کوچی نخبگان علمی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.

    3. توکل، محمد (1370). جامعه‌شناسی علم، تهران، انتشارات نص.

    4. جانعلی‌زاده چوب‌بستی، حیدر و محمدرضا سلیمانی بشلی (1388). «در جست‌وجوی شناخت موانع و راه‌حل‌های توسعه علمی در ایران»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره سوم، ش 1.

    5. جانمردی، مهوش (1386). «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده مهاجرت نخبگان در ایران از سال 1332 تا 1385 (مورد مطالعه: سقز در استان کردستان)»، پیک نور، سال هفتم، ش 3.

    6. جواهری، فاطمه و سید‌حسین سراج‌زاده (1384). «جلای وطن: بررسی عوامل مؤثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت از خارج از کشور»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت، دوره سیزده، ش 51-50، (ویژه‌نامه علوم اجتماعی 2)).

    7. حاتمی، علی، جهانگیر جهانگیری و سجاد فتاحی (1391). «بررسی عوامل مرتبط با گرایش دختران تحصیلکرده به مهاجرت به خارج از کشور (مطالعه موردی دانشجویان دختر مراجعه‌کننده به مراکز اعزام به خارج دانشجو شهر شیراز)»، جامعه‌شناسی زنان، سال سوم، ش 2.

    8.حسینی، سید‌حسن (20/11/92). اعلام آخرین آمار خروج نخبگان از کشور، www.fardanews.com/.../news/.../.

    9. رفیع‌پور، فرامرز (1360). کندوکاوها و پنداشته‌ها، تهران، نشر سهامی انتشار.

    1. ریتزر، جرج (1374). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی.
    2. صالحی عمران، ابراهیم (1385). «بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور»، نامه‌ علوم ‌اجتماعی، ش 28.
    3. طالبی زیدی، عباس‌علی و جمشید رضایی (1388). «بررسی علل مهاجرت نخبگان دانشگاهی از مازندران طی سال‌های 1370 تا 1380»، فصلنامه مدیریت، سال ششم، ش 16.
    4. عسگری، حشمت‌الله، مهدی تقوی، منوچهر عسکری و عباس شاکری (1387). «بررسی علل فرار مغزها از کشورهای در حال توسعه به کشورهای OECD در قالب مدل جاذبه»، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق)، دوره پنجم، ش 2.
    5. علاء‌الدینی، فرشید، رزیتا فاطمی، هومن رنجبران جهرمی، علی فیض‌زاده، علی اردلان؛ احمدرضا حسین پور، الهام اصغری رودسری، شروین اسکندری، حمیدرضا توکلی، علیرضا میرزاصادقی و اوستا رضوی (1384). «میزان تمایل به مهاجرت و علل آن در پزشکان ایرانی»، مجله پژوهشی حکیم، دوره هشتم، ش 3.
    6. فراستخواه، مقصود (23/7/1390). «چرا نخبه‌ها می‌روند و نمی‌آیند؛ به‌جای اینکه بروند و بیایند»: http://farasatkhah.blogsky.com/ post-71..
    7. فرتوک‌زاده، حمیدرضا و حسین اشراقی (1387). «مدل‌سازی دینامیکی پدیده‌ها، مهاجرت نخبگان و نقش نظام آموزش عالی در آن»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ش 50.
    8. فلاحی، کیومرث و عباس منوریان (1387). «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان (سرمایه‌های انسانی) و ارائه راهبردهای مناسب برای پیشگیری از این پدیده»، مجله دانش و توسعه (علمی ـ پژوهشی)، سال پانزدهم، ش 24.
    9. کلانتری خلیل‌آباد، حسین و سیداحمد صالحی (1380). «بررسی اجمالی وضعیت مهاجرت سرمایه انسانی(علل و راهکارها)»، دانشگاه تهران، ماهنامه‌ مدت، ش 17.
    10. گی، روشه (1370). تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوق؛ تهران، نشر نی.
    11. مرادی، خدابخش، پرویز سلطانی و مجتبی شاهقلیان (1372). «بررسی مهاجرت در استان چهارمحال و بختیاری (آنالیز وضعیت موجود، تحولات و جابه‌جایی‌های جمعیت)»، معاونت سیاسی استانداری چهارمحال و بختیاری.
    12. مزرعتی، محمد (1379). «آثار اقتصادی مهاجرت و فرار مغزها»، روزنامه ایران، ش 1694.
    13. معتمدی، عبدالله (1384). «بررسی عوامل مرتبط با نگهداشت نیروهای متخصص در مناطق محروم»، نامه علوم اجتماعی، ش 26.
    14. موبوگنج، اکیل ال (1372). «رهیافت سیستمی در مورد یک نظریه مهاجرت روستا به شهر»، ترجمه خضر نجات، در عبدالعلی لهسائی‌زاده، نظریات مهاجرت، شیراز، انتشارات نوید.
    15. موحد، مجید و صغری نیازی (1387). «رابطه میان گرایش دانشجویان دختر به مهاجرت خارج از کشور با ویژگی‌های فرهنگی آنان»، پژوهش زنان، دوره ششم، ش 1.
    16. نوری حکمت، سمیه، محمدرضا ملکی، حمیدرضا برادران عطارمقدم و رضا دهنویه (1388). «عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران»، مجله گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، دوره ششم، ش 2.
    17. یثربی، یحیی (1392). بررسی فرانخبگان از سایت مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی http://www.cgie.org.ir/fa/news/8813(1392/11/1).
    18. Bang, J. T. and M. Mitra (2011). "Brain Drain and Institutions of Governance: Educational Attainment of Immigrants to the US 1988-1998"; Economic Systems, Vol. 35, No. 3.
    19. Benedict, Olumide Henrie and Welfred Isioma Ukpere (2012). "Brain Drain and African Development: Any Possible Gain from the Drain? " African Journal of Business Management, Vol. 6, No. 7.
    20. Hunter, R. S. and A. J. Oswald (2009). "The Elite Brain Drain"; The Economic Journal. London, Vol. 119, Iss. 538, pg. F231.
    21. Lee, E. S. (1966). "A Theory of Migration", Demography, Vol. 3, No. 1.
    22. Lee, Eunjoo and Mikyung Moon (2013). "Korean Nursing Students' Intention to Migrate Abroad", Nurse Education Today, In Press.
    23. McAusland, C. and P. Kuhn (2010). "Bidding for Brains: Intellectual Property Rights and the International Migration of Knowledge Workers", IZA Discussion Papers, No. 4936.
    24. Ngoma, Abubakar Lawan and Normaz Wana Ismail (2013). "The Determinants of Brain Drain in Developing Countries", International Journal of Social Economics, Vol. 40, Iss: 8.
    25. Olsen, H. (2002). "Migration, Return and Development, Prepared for the Center for Development Research Study", Migration- Development Links.
    26. Panahi, Roghayeh (2012). "Factors Affecting Brain Drain from Iran"; Journal of Basic and Applied Science Scientific Research, Vol. 2, No. 3.

    Ribeiro, Joana Sousa, Claudia Conceição, Joel Pereira, Cláudia Lcone, Pedro Mendonça, Marta Temido, Carlota Pacheco Vieira and Gill Dussault (2014). "Health Professionals Moving to … and from Portugal", Health Policy, Vol. 114, No. 2.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار